“Türk tarihçilerine bir öneride bulunmak gerekirse diyebilirim ki daima belgelere sadık kalın. Eğer hakikati ortaya çıkarırsanız bu daima bizim lehimizedir, çünkü bugüne değin tarihimiz hakkında yazılanların çoğu ya yalandır ya çarpıtmadır. Eğer mübalağa yaparsanız kendinizi kabul ettiremezsiniz, sizi ciddiye almazlar.” diyen dünyaca ünlü tarihçi Prof. Halil İnalcık 25 Temmuz’da 100 yaşında vefat etti. “Hocaların Hocası ve Tarihçilerin Kutbu” diye tanımlanan bilim adamımızı saygı ve rahmetle anıyoruz.
1. Kırımlı bir aile
Halil İnalcık, 7 Eylül 1916’da İstanbul’da doğar. Babası Kırım göçmenlerinden Seyit Osman Nuri Bey, annesi Ayşe Bahriye Hanım’dır. Çocukluğu hep savaş yıllarında geçen İnalcık, 1924 yılında, ailesiyle birlikte Ankara’ya yerleşir ve ilkokulu buradaki Gazi İlkokulunda bitirir.
2. Öğretmen okullarında alınan eğitim
Babası Seyit Bey ailesini bırakıp Mısır’a yerleştiği için Halil İnalcık’ı annesi büyütür. Ortaokulda yatılı olarak Sivas Öğretmen Okuluna verilen İnalcık, 1932 yılında Balıkesir Necati Bey Öğretmen Okuluna devam eder. Burada fizik dalında Nusret Kürkçüoğlu, edebiyat dalında ise edebiyat tarihçisi Abdülbaki Gölpınarlı gibi ünlü hocalardan ders alır.
3. Tarih tezini bilimsel temellere dayandırmak
1935’te öğretmen okulundan mezun olduktan sonra, Atatürk’ün “Tarih tezini bilimsel temellere dayandırmak için” kurduğu Dil Tarih Coğrafya Fakültesine başlar. İnalcık, üniversite eğitimi sırasında da dönemin önemli isimlerinden ders alır. Bunlar arasında Fuad Köprülü, Şemsettin Günaltay, Muzaffer Göker, Yusuf Hikmet Bayur gibi isimleri sayabiliriz.
4. Fuad Köprülü’nün etkisi
Ortaçağ tarihi derslerini aldığı Prof. Fuad Köprülü, İnalcık üzerinde büyük bir etki bırakır ve meslek yaşamı boyunca o, hocasını kendisine örnek alır. İnalcık, 1940 yılında mezun olduktan sonra Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde kalarak Yakınçağ Tarihi Bölümünde asistan olur.
5. Chicago Üniversitesi Tarih Bölümünde bir Türk profesör
1942 yılında “Tanzimat ve Bulgar Meselesi” adlı doktora tezini tamamlar. Uzun yıllar aynı fakültede Osmanlı ve Avrupa tarihi üzerine dersler verdikten sonra 1972 yılında Chicago Üniversitesi Tarih Bölümü’ne “Osmanlı Tarihi Profesörü” olarak davet edilir.
6. Dünyada sosyal bilimler alanında sayılı 2000 bilim adamından biri
Yurt içi ve dışında çeşitli üniversitelerden fahri doktora payeleri alır. 1993 yılında Bilkent Üniversitesine davet edilir ve burada Tarih bölümünü kurar. Halil İnalcık, 20. yüzyıl sona ererken Cambridge Uluslararası Biyografi Merkezi tarafından “Dünyada sosyal bilimler alanında sayılı 2000 bilim adamı” arasında gösterilmiştir.
7. Bulgar Tarihine katkı yapan tez
“Tanzimat ve Bulgar Meselesi” başlıklı doktora tezini iki yıl içinde tamamlayarak doktora payesini alan İnalcık’ın İstanbul’daki Osmanlı Arşiv belgelerinden derleyerek hazırladığı bu çalışması, Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanır. Belgelere dayanarak hazırlanmış bu tez bilim çevrelerinde büyük ilgi uyandırır. Öyle ki o sırada dekan olan Enver Ziya Karal’ı Bulgar elçiliğinden bir heyet ziyaret eder ve bu tezin Bulgar tarihine yaptığı katkılardan dolayı tebriklerini sunar. Bu olay, İnalcık’ın ileride birçoklarının kabul edeceği tarafsız ve doğru tarih yazımı konusundaki hassaslığına bir örnek oluşturmuştur.
8. İyi bir tarihçi olmanın şartlarından biri
Halil İnalcık’ın iyi bir tarihçi olmasındaki en önemli nedenlerden biri de bildiği yabancı dillerdir. İngilizce, Almanca, Fransızcayı çok iyi okuyabilen İnalcık, Arapça ve Farsçayı da kullanabiliyor ve bir sözlük yardımıyla okuyabildiği diller arasına İtalyancayı da katabiliyordu.
9. Uluslararası alanda seçkin bir yer alan ilk tarihçi
İnalcık, sayıları yüzleri geçen makale ve kitaplarıyla dünya tarihçiliğinde seçkin bir yer yapmıştır. Başarısının göstergeleri aldığı ödüllerin çok üzerindedir. İnalcık, 1986’da Amerikan Akademisine, 1993’te British Academy’ye üye seçilerek uluslararası alanda seçkin bir yer alan ilk tarihçimiz olur. İnalcık, iyi bir araştırmacı olmasının yanında yetiştirdiği öğrencilerle de Türk tarihçiliğine değerli katkılarda bulunmuştur.
10. İkinci kez emeklilik
1972’de otuz yıl ders okuttuğu Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nden emekli olan Halil İnalcık Chicago Üniversitesi tarih bölümüne davet edilir. Burada da birçok öğrenci yetiştirdikten sonra 1986 yılında ikinci kez emekli olur.
11. Osmanlı Türk Tarihinin medeni yüzü
Halil İnalcık, çok çeşitli üniversitelerde sürdürdüğü meslek yaşantısına 1993 yılından itibaren Bilkent Üniversitesi’nde devam etmiş ve bu üniversitede lisansüstü bir tarih bölümü kurmaya çabalamıştır. Dört uzmanla birlikte hazırladığı eseri “An Economic and Social History of Ottoman Empire” bugün dünya üniversitelerinde el kitabı haline gelmiştir. İnalcık bu eserle, Osmanlı Türk Tarihinin medeni yüzünü dünyaya tanıtmıştır.
12. “Bırakıp kaçmak ihanettir”
“Karamsarlık korkaklıktır. Türkiye büyüktür. 1500 yıllık bir tarihimiz var. Canımızla, başımızla bu büyüklüğü devam ettirmeliyiz. Bırakıp kaçmak ihanettir bence. Eğer noksanlar varsa gidermeye uğraşmalıyız. Bu devletin tarihine yakışır şekilde yaşamalı ve çok çalışmalıyız.” Halil İnalcık
