Çocuk edebiyatına saplandık kaldık, kurtulamıyoruz. Ama saplanılmayacak gibi de değil ki! Bir sürü muhteşem insan var olağanüstü kitaplar yazan. Çocuk da olsanız yetişkin de olsanız fark etmiyor, bir kere girdiniz mi çıkamıyorsunuz bu hayal mahsulleri dünyasından.
Listeye geçmeden önce küçük bir hatırlatmada bulunalım. Çocuk kitaplarıyla ilgili öncelikle bu kitapların hedef kitlesine, yani çocuklara kulak vermelisiniz, özellikle de ufaklıkların okudukları kitaplarla ilgili kendi aralarında konuştuklarına. Eğer herhangi bir kitapla ilgili sohbet koyuysa ve birbirlerine sürekli tavsiyede bulunuyorlarsa o tavsiye ettikleri kitapları not edin bir kenara, çünkü o kitaplar gerçekten iyidir. Ama çocuklardaki bu davranışın da bir ön koşulu var, o ön koşulun oluşması da siz anne babalara ya da siz öğretmenlere bağlı. Bu ön koşul, onları güzel metinlerle/öykülerle karşılaştırmak ve kaliteli kitap/metin/öykü anlayışının gelişmesi için sağlam bir zemin hazırlamak. Bunu hazırlamışsanız, artık onlara kitap seçimi konusunda güvenebilirsiniz.
Bu listede doğrudan kitap tavsiyesi yok (yani var da yok), onun yerine yazar tavsiyesi var (dolayısıyla kitap da tavsiye etmiş oluyoruz). Umarız işinize yarar ve umarız çocuklarınızın okuryazarlık sürecine az da olsa katkıda bulunur.
1. Kumların arasından fırlayan kuyruklu filozofun yaratıcısı: Asa Lind
Bu listenin ilk sırasında olmayı hak eden yazardır Asa Lind, çünkü sadece yüz yılın en güzel çocuk kitabını değil, tarihin en güzel kitaplarından birini yazdı. Tabii ki kendi kızı Emma Jalamo’dan ilham alarak yazdığı Kumkurdu’ndan söz ediyoruz. Tek kitabı Kumkurdu değil, başka kitapları da var. Diğer kitaplarından ikisi Biliam ve Ben Düşünürken, Ellika Tomson’ın Günlüğü. Kumkurdu’yla ilgili de daha detaylı bilgi almak isterseniz şuraya bakabilirsiniz.
2 Artık efsane olan bir İsveçli: Astrid Lindgren
İskandinav çocuk edebiyatının dünyaca ünlü efsanevi yazarı (bunu biz söylüyoruz) ve bir de “çocuklar için yazan dünyanın en büyük yazarı” (bunu da 1978’de Frankfurt Kitap Fuarı’nda söylediler). Eserleri 85 dile çevrilip 100’ün üzerinde ülkede yayımlandı. En ünlü eseri, 3 kitaptan oluşan Pippi Uzunçorap serisidir ve bu kitap başlı başına bir şaheserdir.
3. Bir yazar değil, şair: Leo Lionni
Listenin başlığına uygun değil aslında bu insan, bu listede olmaması lazım belki de, zira Lionni çocuk kitapları yazarı değil çocuk kitapları şairi. Frederick mesela, baştan sona muhteşem bir şiir kitabı, Pezzetino da öyle. Amerika’da her yıl en iyi resimli çocuk kitabı için verilen Caldecott Ödülü’nü 4 kez kazanmış Lionni yazdığı kitaplarla. Şüphesiz bunda Lionni’nin çok iyi bir çizer ve grafiker olmasının da büyük etkisi var. Lionni’nin bulduğunuz bütün kitaplarını okuyun, okutun mutlaka, ama önce Frederick’i.
4. Nazi zulmünden güç de olsa kurtulmayı başaran güzel insan: Christine Nöstlinger
Alev Saçlı Çocuğu herhangi bir kitapçıda kitaplara göz atarken görmüşsünüzdür, görmediyseniz de adı bir yerlerde kulağınıza çalınmış olabilir. İşte o ünlü kitabın yazarı Nöstlinger. Çocukluğu, Hitler’in ordusu tarafından işgal edilen memleketinde, yani Avusturya’da bodrumlarda saklanarak geçti. Bomba isabet eden evlerinin enkazından iki kez sağ kurtulmayı başardı. Hitler belasından kurtulduktan sonra Viyana Uygulamalı Sanatlar Akademisi’nde eğitim gördü. Alev Saçlı Çocuk haricinde bir sürü kitabı var Nöstlinger’in. Kim Takar Salatalık Kral’ı, Konuk Değil Baş Belası, Konserve Kutusundan Çıkan Çocuk, Aklından Düşünceler Geçen Çocuk bunlardan sadece birkaçı.
5. Değnek Adam’ın mucidi: Julia Donaldson
Kaliteli metinler oluşturan ve çocuklar tarafından da bir hayli beğenilen bir yazar Julia Donaldson. Kitaplarını Türkiye’de İş Bankası Yayınları basar genellikle. Değnek Adam, Kasabanın En Şık Devi (son baskıda İyi Yürekli Dev Memo olarak basıldı), Spinderella, Süpürgede Yer Var mı en bilinen kitaplarıdır. Kitaplarının çizeri olarak da Axel Scheffler ismini çok sık görürsünüz Julia Donaldson’ın adının hemen altında.
6. Çocuklara karışık kavramları anlatmayı misyon edinmiş insan: Brigitte Labbe
Brigitte Labbe adını duymamış olabilirsiniz ama Çıtır Çıtır Felsefe adını duymuşsunuzdur. İsmiyle bile yeterince ilgi çekici bir seri olan Çıtır Çıtır Felsefe’nin yazarıdır Brigitte Labbe. Sorbonne Üniversitesi’nde felsefe eğitimi gördükten sonra karışık felsefi kavramları çocuklara anlatmaya taktı kafayı. Olmak ve Sahip Olmak, Ahlaki Olan ve Olmayan, Mutluluk ve Mutsuzluk, Cesaret ve Korku bu seri içinde çıkan kitaplardan sadece dördü. Seri toplamda hemen hemen 30 kitaptan oluşuyor.
7. 29 yıllık kısacık bir ömür: Samed Behrengi
Adını ve en az bir kitabını çok çok iyi bildiğiniz bir yazar Behrengi. Küçük Kara Balık dersek hepiniz “haaa di mi yaa” diyeceksiniz. Eski bir yazar Behrengi. 1939’da doğmuş, 1968’de sadece 29 yaşındayken ölmüş (öldürüldüğü de söylenir). Ve bu kısacık ömrüne bir sürü kitap sığdırmış. Sadece çocuk kitapları da yazmamış. Örneğin İran Eğitim Sorunlarına Yönelik İnceleme adlı bir makalesi var. Bir Varmış Bir Yokmuş, Bir Şeftali Bin Şeftali, Sevgi Masalı ve Küçük Kara Balık da çocuklar için yazdığı kitaplardan sadece birkaçı.
8. En verimli yazarlarımızdan biri: Behiç Ak
Topraklarımızdan yetişme güzel çocuk kitapları yazan yazarlardan biridir Behiç Ak. Aslında mimar ve karikatüristtir, zaten kitaplarındaki resimlerin çizimlerini de kendisi yapar. Tüm bunlara ek olarak tiyatro oyunları da yazmıştır. Benim Bir Karışım ve Ben Ne Zaman Doğdum adlı kitapları, farklı bakış açılarının güzelliklerini çocuklara göstermek açısından çok önemli kitaplardır. Bunlar dışında Rüzgârın Üzerindeki Şehir, Güneşi Bile Tamir Eden Adam, Uyurgezer Fil ve Akvaryumdaki Tiyatro, Behiç Ak’ın onlarca kitabından sadece birkaçı.
9. Kediler ve koyunlar: Rob Scotton
Kedi ve koyunlarla kafayı bozmuş olan bu yazar dostumuzun Türkçe’ye çevrilen –sanıyoruz- iki kitabı var sadece: Koyun Russel, Koyun Russel ve Kayıp Hazine. Umarız bunlarla kalmaz, diğer kitapları da çevrilir Scotton’ın, çünkü güzel bir dili var ve öyküleri çocuklar açısından fazlasıyla ilgi çekici. “Eeee kedilerle ilgili kitabı yok ki” dediğinizi duyar gibiyiz. Türkçe’ye çevrilmemiş olabilir mi acaba? Bir araştırın isterseniz.
10. Yepyeni Fransız bir yazar: Colas Gutman
İşteeeeeee, favorilerimizden biri de bu abi. Gutman’ın üç kitabı var: Çocuk, Rose ve Süper Kahramanlar Yüksekten Korkmaz. Çocuk adlı kitabını özellikle tavsiye ederiz çünkü tam bir şaheser. Kitabın konusu da bir çocuğun tam olarak ne işe yaradığı. Resmen döktürmüş Colas Gutman. Okumadan olmaz, mutlaka edinin.
11. Tek kitapla ölümsüzlüğü garantileyen insan: Italo Calvino
Afacan Resimler adlı muhteşem kitabın yazarı Calvino. Başka hiçbir kitap yazmamış olsa bile, bu kitabıyla ölümsüzlüğü garantilemiş durumda. Ama duramamış yazmış elbette. Efsunlu Hayvan Masalları, Azıcık Korkutan Masallar, Deniz Masalları, Kurnazların Kazandığı Masallar da diğer kitaplarından birkaç tanesi Calvino’nun.
12. Çocuk edebiyatı düşkünü bir ekonomi mezunu: Melek Özlem Sezer
İşte bu ülkenin yetiştirdiği bir güzel insan daha. 1971’de doğdu, Hacettepe Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nde lisansını tamamladı. Osmangazi Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü’nde ders verdi, Milliyet Çocuk dergisinde köşe yazarlığı yaptı. Birçok kitap yazdı, yazmaya da devam ediyor. Benim Adım 13, Şiir Yazdım Masal Sandım, Büyüklere Mektuplar ve Sakız Çiğneyen Kedi eserlerinden birkaçı. Bir de çok çok önemli bir kitabı var Sezer’in: Masallar ve Toplumsal Cinsiyet. Dünyaca ünlü masalları içerdiği farklı anlamlar açısından incelemiş bu kitabında Melek Özlem Sezer.
13. Pırtlayan ve garklayan şeylere takan yazar: Michael Rosen
Çocukların bayılarak okuduğu ve birbirlerine de tavsiye ettikleri bir kitabın, Pırtlayan Balık’ın yazarı Michael Rosen. Boş adam değil Rosen. Oxford ve Frankfurt üniversitelerinde felsefe ve sosyal bilimler öğrenimi gördü. Dahası Oxford, Londra ve Harvard üniversitelerinde de felsefe dersleri verdi. Oxford’da da çalışmaya devam ediyor. Pırtlayan Balık dışında Garklayan Gamze ve Konuşan Köpek adlı kitapları da mevcut.
14. Basklı bir efsane: Bernardo Atxaga
Asıl adı Jose Irazu Garmendia olan yazar 1951’de İspanya’nın Bask bölgesinde dünyaya geldi. Henüz 20 yaşındayken Bask yazarları antolojisinde yer almaya başladı. Sadece çocuklar için değil, yetişkinler için de kitaplar yazdı. 1989’da İspanya Ulusal Edebiyat Ödülü’nü kazandı. Bizi asıl ilgilendiren kitabı Kendini Aslan Sana Şola ile de 1997’de Bask Çocuk Edebiyatı Ödülü’nü kazandı. Kendini olduğundan farklı görmenin nelere yol açabileceğini fark etmesi ve kendisi olmanın önemini kavraması için her çocuğun okuması gereken bir başucu kitabıdır Kendini Aslan Sanan Şola.
15. Farklılığın kabullenilişini en iyi anlatan isim: Betül Sayın
Sevgili Betül Sayın için ne yazsak az aslında, eksik kalacak bir şekilde. 1958 doğumlu ve Mimar Sinan Üniversitesi (o zamanlar İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi) mezunu bu güzel insan. Farklılığı, daha doğrusu o farklılığın kişi tarafından kabullenilme sürecini anlattığı Rengini Arayan Pudra kitabı bile tek başına yeter aslında. Fiziksel olarak herkes gibi olmayan, farklı görünen ya da bu farklılığı dışarıdan bakıldığında hemen fark edilen her çocuğa okutulması lazım Rengini Arayan Pudra’nın. Kendi yazdığı diğer kitaplar 5 Çocuk 5 İstanbul, Köstebek Kuki, Hiç Ayılar Uçar mı ile Ayı Bozo serisi. Ayrıca Uçuç Böceği Bonbon, Pat Pat Papatya, Hızlı Tosbi ve Minik Tosbi Evini Arıyor kitaplarının da çizerliğini üstlenmiş.
16. Patatese hayat veren yazar: Sue Hendra
Adını duyar duymaz ya da bir kitapçıda görür görmez almak için yanıp tutuştuğunuz bir kitap: Süper Patates. İsme bakın, aşırı derecede sempatik değil mi? Sue Hendra’nın zihniyle parmaklarının muhteşem senkronuyla dünyaya gelmiş bir eser bu. Devamı da var: Süper Patates-Sebzelerin Gücü Adına. Aaaaaa unutmadan, bir de Ama Bu Balığın Parmakları Var adlı başka harikulade bir kitabı var Hendra’nın. Çocuklar ayıla bayıla okuyorlar, şüpheniz olmasın.
17. Daha çok kitabını görmek istediğimiz adam: Richard Byrne
Hah, bir sempatik isim daha: Bu Kitap Benim Köpeğimi Yedi. Yazarın Spotty Lottle And Me, This Book Is Out Of Control, The Great Moon Confusion, This Books Belong To Aye Aye gibi çok güzel görünen kitapları da var ama şimdilik Bu Kitap Benim Köpeğimi Yedi dışında sadece Penguenler Uçamaz adlı kitabını bulabiliyoruz Türkçe olarak. Umarız diğer kitapları da dilimize kazandırılır, çünkü çok güzel görünüyorlar.
18. Hırvat asıllı sanatkâr: Zoran Drvenkar
Kitabın adındaki karizmaya bakın: Soğuktan Korkmayan Tek Kuş. Yine adıyla bile “beni mutlaka okumalısın” diye çığlık atan bir kitap. İşte bu karizmatik kitabın yazarı Drvenkar. Hırvat asıllı bir yazar. Berlin yakınlarında eski bir değirmende yaşıyor ve 1989’dan beri yazarlık yapıyor. Yine çocuklar için yazdığı Kısa Pantolonlular Çetesi ve Yerde Ağır Gökte Hafif adlı kitapları mevcut. Bir de gençlere hitap eden Onlardan Biri ve Aleve Dokunmak adlı kitapları var. Yerde Ağır Gökte Hafif de şiir tadında muhteşem bir kitaptır bu arada.
19. Ahtapotla empati kurduran güzel insan: Sara Şahinkanat
Yine topraklarımızdan çıkma bir yazar, yurdum insanı, bizden biri. Boğaziçi mezunu bir çevirmen aslında Şahinkanat. Kendi çocuğu için yazdığı öyküleri okurlarla paylaşmaya başlamış. Ortaya da Yavru Ahtapot Olmak Çok Zor, Üç Kedi Bir Canavar, Kim Korkar Kırmızı Başlıklı Kızdan, Üç Kedi Bir Dilek gibi harika kitaplar/öyküler çıkmış. Okutun çocuklarınıza, mahrum kalmasınlar böyle kitaplardan.
20. Sevme, kırpılma, tırmanma: Gemma Merino
Yine kafayı inekle, timsahla, koyunla bozmuş bir yazar. Yalnız bu hayvanlarla o kadar güzel öyküler oluşturmuş ki Merino, tüm kitaplarını art arda okuyorsunuz, dayanamıyorsunuz. O kitapları da yazalım bari: Suyu Sevmeyen Krokodil, Ağaca Tırmanan İnek, Kırpılmayı Sevmeyen Koyun. İsimleri bile ele veriyor zaten kitapları.
21. Köpekler bale yapar, gergedanlar krep yer: Anna Kemp
Hah, işte hayvanların ne yapamadığını sorgulayan ve öykülerinin sonunda onlara mutlaka o şeyi yaptıran yazar, Anna Kemp. Kitaplarına bakalım: Köpekler Bale Yapmaz, Gergedanlar Krep Yemez. Kitaplar göründüğü gibi kitaplar değil ama, bir sürü harika altmetin barındıran kitaplar her ikisi de. Bu iki kitap daha çok 5-9 yaş grubuna hitap ediyor. Bir de 288 sayfalık daha büyük yaş grubuna hitap eden Fantastik Franki adlı bir kitabı var. Köpekli ve gergedanlı olanı çocuklarınıza mutlaka okuyun ya da okutun, sonra da kitapla ilgili sohbet edin onlarla.
