Kimilerinin kafası almasa da imparatorluklar çağı bitti. II. Dünya Savaşı imparatorluk sistemini tamamen ortadan kaldırdı. Little Boy ve Fat Men isimli iki minik canavar kullanıldı ve insanoğlunun varlığından beri gerçekleşmiş en korkunç iki patlama meydana getirildi.
Kılıç kalkan, top tüfek derken, devreye uranyum ve plütonyum girince, uygarlık tarihinde ilk defa tamamı insan eliyle gerçekleşmiş bir kara delik oluştu. Atom bombası, insanoğlu vahşetinin büyüklüğünü tüm evrene gösterdi. Ortada atom bombası gibi bir silah varken, imparatorluk denilen sistemin varlığı zaten komiklikten öteye gidemezdi. Şöyle bir mücadelenin ne anlamı var ki: Merhaba ben İmparatorum, buraları fethetmeye geldim. Öyle mi, peki o zaman al senin kafana bir BONBA!
Daha önce büyük veba salgınında 75 milyon, İspanyol Grip Salgınında 50 – 100 milyon arası insanın öldüğü biliniyor. Bu salgınlar insan nüfusunu kırıp geçirdi ama sınırlar değişmedi, ülkeler yok olup, yenileri kurulmadı.
Son dünya savaşında ise 66 milyon insan yok oldu ve dünya başka bir çağa girdi. Artık yeni dünya düzeni kavramı ortaya atılmıştı. O günden beri de yeni dünya düzeninin bir orasından bir burasından çekiştirip duruyoruz. Peki bu günlere gelene kadar kimler geldi kimler geçti. Huzurlarınızda dünyada hüküm sürmüş 22 dev imparatorluk.
Göktürk Kağanlığı 6.000.000 km²
İlkokuldan beri ezberlediğimiz şanlı Türk tarihinin temel taşı. 557 yılında hüküm alanı neredeyse Asya’nın yarısına ulaşmıştı. İç savaşlar sonucu 581’de yıkıldı.
Hun İmparatorluğu 4.000.000 km2
370 – 469 yılları arasında hüküm sürerek Avrupa’ya kadar uzandılar. Meşhur kavimler göçü vesilesiyle Avrupa tarihini değiştirdiler. Sürekli Çinlilerle muhatap olmaktan sıkılmış biz Türklerin, “biraz da Batıya bakalım kimler varmış kimler yokmuş” merakımızla Avrupa’nın dengeleri değişti.
Serde göçebelik var, at üstünde ha babam bir ilerleme başladı. Önüne çıkan her millet yerinden oldu. Sonunda Attila’nın ölümüyle bir devir kapandı. Bugün Macaristan’daki bazı bölgelerin isimlerinin hâlâ eski Türkçe kaynaklı olmasının sebebi bu imparatorluktur.
Ming Hanedanı 6.500.000 km²
1450’de en ihtişamlı dönemiydi ancak ekonomik çöküş ve doğal felaketler yüzünden 17. yüzyıl başında çöktü.
Sasani İmparatorluğu 6.600.000 km²
İslam’ın yükselişinden önceki son İran İmparatorluğuydu. 621 zirve yılı iken 651’de İslam ordularının saldırılarına dayanamadılar. Tek tanrılı dinlerin birçok ortak özelliğine kaynaklık etmiş zerdüştlük inancı böylece dağıtıldı.
Japon İmparatorluğu 675.000 km2
Dünyanın en büyük deniz hükümranlıklarından biriydi. 1945 yılında girişte söz ettiğimiz iki atom bombası sonucu yerini Japonya’ya bıraktı.
Ahameniş İmparatorluğu 8.000.000 km2
MÖ 550 – MÖ 330 yılları arasında Türklerden çok önce Anadolu’nun fatihi bu arkadaşlardı. Sasanilerden önceki ilk Pers imparatorluğudur. Anadolu’ya şehircilik anlamında sayısız yenilik kazandırdılar. Büyük İskender tarafından ortadan kaldırıldılar.
Fransa İmparatorluğu 12.347.000 km²
1754 yılındaki altın çağında dünyaya hükmeden devletlerden biriydi. Kolonyel sistemin ve köleciliğin köşe taşların tutmuşlardı. İngilizlerle didişe didişe dünyayı bir türlü paylaşmayı beceremediler. Arada milyonlarca masum insan bunların hırsına kurban gitti. Avustralya açıklarına kadar dünyadaki tüm kıtalara elleri uzandı. Dev kibirlerine ilk büyük façayı Paris’i işgal ederek Almanlar attı. Dünya savaşı sonrasında Amerikalıların “olmasaydık olmazdınız” trollüğünün öznesi oldular. O zamandan beri Amerika ile ergen dalaşı halindeler.
Brezilya İmparatorluğu 13.000.000 km²
Portekiz sömürgesinden kurtulduktan sonra 1882 yılında altın çağını yaşadı ama kısa dönem sonra toprak kayıpları başladı. Uruguay gibi ülkeler Brezilya’dan ayrılarak bağımsız oldular. 1889 darbesiyle imparatorluk son buldu ve monarşi kaldırıldı.
Hulefa-i Raşidin (dört halife) dönemi İslam devleti yaklaşık 9.400.000 km²
654 yükseliş dönemidir. İslam peygamberi Muhammed’in ölümünden sonra seçimle göreve geldiler. Urducada Sünni referanslarla dört arkadaş anlamına gelmektedir(wiki). O dönem beş halife görev almasına rağmen neden “dört halife dönemi” dendiği ise gizemini koruyor.
Portekiz İmparatorluğu yaklaşık 14.000.000 km²
Bu fındık kadar ülke sömürgecilik sayesinde 1815’e kadar dünyanın neredeyse yarısını kontrol eder haldeydi. Sonraki 150 yılda Brezilya ile başlayan kayıpları hızla devam etti. O dönemlerde dünyanın en önemli başkentlerinden olan Lizbon, bugün şirin bir sahil kenti. Şehri daha yakından tanımak için istanbul lizbon turu listemize de göz atabilirsiniz.
Abbasiler yaklaşık 10.000.000 km²
Emevilerden halifeliği aldılar 850 yılında en yüksek zamanlarını yaşadılar. Osmanlılar 1517’de Kahire’yi kanlı savaşlar sonucu Abbasi hanedanlığına mensup Memlüklerden alınca halifeliği de kaybettiler. Haliyle Osmanlıyı pek sevmezler. Osmanlı’nın son zamanlarındaki Mısır İsyanlarında bile parmakları vardır.
2. Fransız Sömürge Dönemi yaklaşık 13.000.000 km²
1938 yılında zirvesine ulaştı. Ancak II. Dünya Savaşı sonra bağımsızlık hareketleriyle önemli ölçüde toprak kaybetti.
Yuan Hanedanı (Kubilay Hanlığı) 11.000.000 km²
1310 yılında altın çağında tüm Çin’i yöneten Moğol hanedanlığıydı. Ming hanedanlığı tarafında çökertildi. Moğol-Çin savaşlarının odak noktasıydı ve Cengiz Han’ın torunu Kubilay zamanında güçlü döneminlerini yaşadı.
Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu 5.000.000 km²
Uzun yıllar Akdeniz çevresinde hüküm sürdüler. Cumhuriyetle yönetilen ilk devlettir. Roma İmparatorluğu, 375 yılındaki Kavimler Göçü’yle başlayan karışıklıklardan sonra 395 tarihinde doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
İmparatorluğun batıdaki kısmı olan Batı Roma İmparatorluğu Kavimler Göçü’yle Avrupa’ya gelen Cermen kavimlerinin saldırıları sonucu 476 yılında yıkılmış, doğu kısmı da varlığını Doğu Roma İmparatorluğu veya Bizans İmparatorluğu olarak 1453’te Osmanlı İmparatorluğu’nun yedinci Padişahı II. Mehmet’in İstanbul’u fethine kadar sürdürmüştür.
Hüküm sürdüğü dönem neredeyse uygarlık tarihiyle eşittir. Bu anlamda dünyanın en önemli yapılanmalarındandır denilebilir.
Büyük İskender İmparatorluğu
İskender’e Yunanlıların neden “Megas Aleksandros” yani Büyük İskender dediklerini haritadan anlamak mümkün. Makedonya’dan Hindistan’a kadar uzanan akıl almaz bir alanda hüküm sürdü. Pers İmparatorluğu’nu yıkarak Persepolis’i aldı. Zor kazanılan savaşların sonucunda, Makedonya’dan Hindistan’a kadar uzanan büyük bir imparatorluk kurmuş, Eski Yunan uygarlığının Doğu’ya yayılmasında etkili olmuş ve efsanevi bir kahramana dönüşmüştür.
Qing Hanedanı yaklaşık 12.000.000 km²
1912’de Çin Cumhuriyeti’nin kuruluşuna kadar sürdü. Çin’de hüküm süren son hanedanlık oldu ve 1719 yılında en iyi zamanlarını yaşadı. Dönemin güçlü ülkeleri Avusturya, Fransa, Almanya, Birleşik Krallık, İtalya, Japonya ve Rusya gibi ülkeler Çin sınırları içinde adeta at oynatmaya başlamışlardı. Afyon savaşlarından sonra iyice zayıflayan imparatorluk yıkıldı. Afyon savaşları ile ilgili bilgilere bu listemizdeki Honk Kong başlığından ulaşabilirsiniz.
Emeviler yaklaşık 10.000.000 km²
Dört Halife Dönemi’nden (632-661) sonra Müslüman Arap İslam Devleti’ne egemen olan hanedan. Ali bin Ebu Talib’nin 661’de öldürülmesinden sonra başa geçen Emevîler, 750’de Abbâsîler tarafından yıkılıncaya kadar hüküm sürdüler.
Osmanlı İmparatorluğu yaklaşık 20.000.000 km²
Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye, günümüz Türkçesindeki karşılığı “Yüce Osmanlı Devleti”. 1299 – 1922 yılları arasında varlığını sürdürmüş Doğu Avrupa, Güneybatı Asya ve Kuzey Afrika’ya kadar topraklarını genişletmiştir.
Tımarlı sipahi sisteminin zaman içinde direkt hazineden maaş alan yeniçerilere dönüşmesi, Osmanlı’nın savaşlara bağlı gelirlerinin azalması ve Avrupa’nın sınırlarımız içinde giriştiği ticari faaliyetler ve kapitülasyonlar sayesinde hazine gelirleri azaldı. Osmanlı’nın en güçlü dönemlerinde dahi fakir olan halk daha da fakirleşti. Avrupa dünya denizlerini kontrol ederken, Osmanlı kara ordularından ibaret kaldı. Bilim ve teknoloji kısmına hiç girmeyelim. Sebepler saymakla bitmez, sonuçta Osmanlı’da yıkılan imparatorluklar arasında yerini aldı. Viyana bozgununun çöküşe giden ilk adım olduğu söylenir; yani sene 1683. Kaba bir hesapla 1683 – 1453 = 230 sene gibi bir dönem bahsi geçen Cihan İmparatorluğu dönemine denk gelir ki, bu da kabul edelim ya da etmeyelim Cihan tarihi açısından öyle çok da dev bir dönem değildir.
İstanbul’un fethi dönemin en önemli askeri başarılarından biridir. Burada sık yapılan bir hatanın da altını çizmeden geçmeyelim. İstanbul’u fethi çağ değiştirmemiştir. Şüphesiz Osmanlı için çok önemli bir gelişmedir ancak dünyada bir çağı kapatıp, diğerini açan bir değişliğe sebep olmamıştır. Zaten uluslararası tarih Orta Çağ’ın bitişi için 1492 tarihini esas alır; yani Amerika’nın fethi. Bir başka görüş matbaanın gelişimidir. İstanbul’un fethi kuşkusuz bulunduğu coğrafya açısından pek çok önemli olaya sebep olmuş; ama çağ değiştirdiği nedense daha çok bizim sınırlarımız içinde kabul görmüştür.
Osmanlı’nın adı da dünyanın geri kalanına göre imparatorluk halindeyken bile Türkiye’dir. Birçok resmi yazışmada da yazışmanın yapıldığı devletin metinlerinde Türkler ya da Türk Devleti isimleri kullanılmıştır. Günümüzde ısrarla içindeki Türk vurgusundan arındırılmak istenen kerameti kendinden menkul bir Arap hayranlığı baş gösterdiğinden ötürü bu ara bilgiyi de verelim istedik. Yoksa devletin ismi Osmanlı İmparatorluğu olduğu gibi tek mirasçısı da Türkiye Cumhuriyeti’dir, ona şüphe yok.
Bildiğimiz gibi Osmanlı, II. Dünya Savaşını görememiş, ilk dünya savaşında parçalanmıştır. Ardından eşine az rastlanır bir savunma hattıyla, yüzyılın en önemli bağımsızlık mücadelesi olan Kurtuluş Savaşı verilir ve Arap fanboyları hâlâ çıldırtmayı başaran Türkiye Cumhuriyeti kurulur.
İspanya İmparatorluğu yaklaşık 14.000.000 km²
Dünya topraklarının yaklaşık %13’ünü kontrol altında tuttular. 18. yüzyıldan sonra İspanyol – Amerikan savaşlarında İspanya’nın Amerika kıtasındaki kolonilerini yitirmesi, ABD’nin de Büyük Okyanus’un batısında ve Latin Amerika’da yeni bölgeler elde etmesiyle gücünü yitirmeye başlamıştır.
Rusya İmparatorluğu 21.799.825 km²
Rus Çarlığı’nın devamıdır. 1866 yılında dünyanın neredeyse yarısında hüküm sürdü. Britanya ve Moğol imparatorluklarının ardından en geniş sınırlara ulaşmış tarihteki üçüncü ülkedir. Ekim devriminden sonra yerini Sovyetler Birliği’ne bıraktı.
Moğol İmparatorluğu 33.000.000 km²
1279 yılında Japon Denizi’nden Avusturya kapılarına kadar yayılmıştır. Avusturya kapılarına kadar gelip içeri giremeyen bir başka İmparatorluk da Moğollardır. Dünyanın en etkili savaşçılarından olan Cengiz Han’ın 16 milyon torunu olduğu, bugün hâlâ Asyalı erkeklerin yüzde 8’inin Cengiz Han’ın soyundan geldiği biliniyor.
Dünyadaki insanların yüzde 3’ünde onun genlerinin izi olduğu söyleniyor. Kendisinin dev haremi ve bir devlet politikası haline getirdiği üreme planı işe yaramış gözükse de ölümünden sonra kurduğu imparatorluğu gerileme dönemine girdi ve 1368’lerde farklı etnik gruplara bölündü. Bugün Moğolistan dendiği zaman akla sadece uçsuz bucaksız bozkırlar, atlar ve Cengiz Han geliyor.
Britanya İmparatorluğu 34.650.407 km²
1922 yılında dünya topraklarının %23’ünü kontrol eden namı diğer “üzerinde güneş batmayan topraklar”. Dünyanın her yanında güneş altında dalgalanan bir İngiliz bayrağı olacak gibi hasta bir saplantıdan doğan bu söz şaka maka uzun süre gerçekliğini de korudu. Doğudan yükselen güneş en batı ucu kadar seyrettiği yolda hep bir İngiliz toprağı üzerinden geçti.
Hal böyle olunca dünya üzerindeki birçok savaşın, düzenin, gelişmenin, gerilemenin, sömürünün sorumlusu bu İngiliz imparatorluğudur diyebiliriz. II. Dünya Savaşı’nın ardından elde toprak tutarak sömürme devri bittiğinden beri kendi adacıklarında takılsalar da, kurdukları düzen sayesinde elleri uzun süre dünyanın her köşesine uzandı. Savaştan sonra yularlarını Amerika’ya kaptırdılar.
Not: Kaynakta yer verilmeyen Osmanlı, Roma, Büyük İskender gibi İmparatorlukları da ekledik.
Bonus: Mercan Dede – Huxi
https://www.youtube.com/watch?v=FqJy-oJzqu8
