Sebze yemeyi sevmiyor musunuz? Belki de elinizin altındaki seçeneklerden sıkıldınız. Gerçek şu ki, rutin olarak yediğimiz sebzeler dışında Dünya, tadını bilmediğimiz yenilebilir, sağlıklı, lezzetli envai çeşit kök, sap ve yapraklı bitkilerle dolu. Mutfakta vakit harcamayı sevenlerdenseniz, bu liste sayesinde damak tadınızın yepyeni lezzetlere iştah duymasını umuyoruz. Her daim yediğimiz domates, havuç, patlıcan, patates gibi sebzeleri aşağıdakilerden biriyle değiştirmeyi deneyebilirsiniz, elbette bu sebzeleri bir yerlerden bulmayı başarabilirseniz…
1. Yer bademi
Genellikle “fındık” olarak adlandırılan bu yumrular aslında yer bademi bitkisinin köküdür. Eskiden Antik Mısır’da yetiştiriliyorlardı, ancak günümüzde Güney Avrupa’da özellikle İspanya’da yaygın olarak yeniyor. Genellikle yenmeden önce ılık suda ıslatılır ve tatlı bir tada sahiptir. İspanya’da “horchata” adı verilen sütlü, şekerli bir içecek yapmak için kullanılır. Özellikle veganlar için süte muadil olabilir.
2. Piramit karnabahar
Bu büyüleyici sebze aslında bildiğimiz karnabaharın egzotik bir varyantı. Onu gördüğünüzde biçimine takılıp kalmamak pek mümkün değil. Piramit karnabaharın spiralleri, Fibonacci örüntüsünü takip eder; bu bakımdan aynı zamanda doğanın mimari şaheserlerinden biri… Yediğinizde muhtemelen kendinizi sadece daha akıllı değil, daha sağlıklı da hissedeceksiniz. Piramit karnabahar, C, K vitaminlari, lif ve karotenoid bakımından mükemmel bir kaynaktır.
3. Yeni Zelanda yamı
“Oca” adıyla da bilinir. Anavatanı Güney Amerika Andları olmasına karşın 1800’lü yıllardan sonra Yeni Zelanda’da çok popüler olması nedeniyle bu adı almış. Güney Amerika’da patatesten sonra en çok yenen ikinci besindir. C vitamini, potasyum ve demir deposudur. Çok farklı çeşitleri bulunur bu nedenle tadı farklılaşabilir. Fakat genel olarak patatesten daha sade ve tatlı bir tada sahiptir. Yeni Zelanda’da yetişen ocalar, meyve özellikle de kayısı gibi bir tada sahip…
4. Yer lahanası
Yabani lahananın akrabası olan bu benzersiz görünümlü sebze, dünyadaki en sağlıklı 150 gıdasından biri. En sık Hindistan’da yeniyor. Özellikle Keşmir bölgesinin temel besin maddesi. Bu bitkinin herşeyi yenilebilir. Kökünü patates gibi kızartabilir, yapraklarından salata yapabilir, sulu saplarını çiğ olarak atıştırabilirsiniz.
5. Yemlik
En sağlıklı kısmı yenilebilir kökü. İngilizce’de “salsify”, denilen bu bitki, Türkçede “teke sakalı” olarak da biliniyor. Tarih boyunca özellikle Avrupa’da ve Yakın Doğu’ya kadar olan bir coğrafyada popüler bir besin oldu. Aynı zamanda tıbbi niteliklere sahip olduğuna inanılıyor. Aslında, yılan ısırıkları için bir tedavi olduğuna inanılıyor. Diğer kök sebzeler için uyguladığınız tariflerinizi yemliğe de uygulayabilirsiniz, Zeytinyağlı yemek, kavurma ya da çiğ salata olarak tüketebilirsiniz. Enginar kalbine benzer bir tadı vardır.
6. Kereviz
Bu listenin bizce en bilinen ama az tüketilen sebzesi. Avrupa’da çok popüler olan kereviz, özellikle Amerika kıtasında az biliniyor. Bu doyurucu ve lezzetli kök sebzesi, kışın patatese alternatif olarak yenebilir. Lif için mükemmel bir kaynak olan kereviz çok az nişasta içermesi bakımından dikkat çekicidir ve özellikle karaciğerler için çok faydalıdır. Alkol tüketenlerin bol bol tüketmesi önerilir. Saplarından ve yapraklarından çiğ salatasını ya da çorbasını yapabileceğiniz gibi, kereviz kökünün patates gibi kızartmasını yapabilirsiniz. Lezzetli bir tarif olarak; yumurtayı kasede çırpın. Galeta unu, tuz, karabiber ve rendelenmiş parmesanla harmanlayın. Kereviz dilimlerini önce yumurtaya, sonra galeta unlu karışıma bulayıp kızgın yağda kızartın. Kağıt havlu üzerine alarak fazla yağını süzdürün.
7. Yabani havuç
Havuç ve turp karışımı bir görüntüye sahip kök sebze. Genelde beyaz renklidir ve tadı havuçtan daha yoğundur. Anavatanı Avrasya olan yabani havucun diğer bir adı “kavzakökü” ya da “behmen”dir. İçeriğinde magnezyum, potasyum ve kalsiyum minerali bulunur. Uykusuzluk, romatizma, yüksek ateş, nefes darlığı ve boğaz ağrısına iyi gelir; enerji veririr. Havuç gibi yenebilir, salatalarda, yemeklerde kullanılabilir. Suyu, saçları yıkamak için kullanılabilir, parlaklık kazandırır.
8. Çin Brokolisi
Esas adı “gai-lan”. Güney Çin’deki Kanton mutfağının yaygın besinlerinden biri. Düz yaprakları herhangi bir salatada lezzetli bir tamamlayıcı, kalın sapları herhangi bir yemeğin ana malzemesidir. Brokoli ve gai-lan aynı bitki ailesindendir. Tatları brokoli ile çok benzer ancak gai-lan biraz daha acı ve belirgin biçimde daha güçlü bir tada sahiptir.
9. Yerelması
Kudüs’le ya da Dünya’nın bu coğrafi kısmıyla hiçbir ilgisi olmamasına rağmen “Kudüs enginarı” adıyla da biliniyor. Aslında Kuzey Amerika’ya özgü “egzotik” bir sebze. Düşük nişasta içermesi nedeniyle patatesin yerine geçebilir, büyümesi oldukça kolay bir bitkidir. Alkollü içki üretiminde büyük bir potansiyele sahiptir; zira yumru köklerinden fermante edilen şekerin, şeker pancarından daha kaliteli olduğu söylenir. Kök ve saplarının yemeği ya da salatası yapılabildiği gibi meyve gibi de tüketilebilir. Turpa benzer bir dokusu ve tatlımsı bir tadı vardır. Yer elmasının içinde önemli miktarda inülin denen bir madde var. İnülin, kolon kanserini önleyici özelliğe sahip ve bağırsaklar için de çok faydalı.
10. Deniz börülcesi
Bazen “deniz kuşkonmazı”, “deniz teresi” olarak da adlandırılıyor. Hafta sonu gezintileriniz sırasında deniz kıyısına yakın yerlerde ya da tuzlu bölgelerde bulabileceğiniz türden yaygın bir ot türü olan deniz börülcesi, balık yemekleri için tamamlayıcı bir sebzedir. Türkiye’de en çok Gökova’da yetişir, Tuz Gölü ve çevresi, Aksaray, Ereğli, Burdur ile Tarsus kıyılarında da rastlanır. Haşlanarak salatası yapılır. İyotlu topraklarda yetiştiğinden iyot eksikliğine bağlı guatr hastalığına iyi gelir. İdrar artırıcı ve kuvvet vericidir. Çiğ tüketildiğinde mutlaka sirke kullanmak gerekir. Potansiyel bir biyodizel kaynağı olarak üzerinde yapılan araştırmalar sürüyor.
11. Nopal
Bir tür yenilebilir kaktüs çeşidi. Dikenleri dikkatle temizlendikten sonra, etli bölgeleri yenebilir hale gelir. Meksika’da çok popüler bir sebze. Vejetaryenler için geleneksel Meksika yemeği olan “Taco”ya alternatiftir.
12. Manyok
“Tapyoka” ya da “kasava” da denir. Normalde Güney Amerika’ya özgü nişastalı bir kök sebzedir. Gelişmekte olan ülkelerde önemli bir karbonhidrat kaynağıdır. Her türlü toprağa uyum sağlayan yetiştirilmesi kolay bir bitki olduğundan özellikle Afrika ve Hindistan olmak üzere Dünya genelinde yaklaşık 502 milyon kişinin ihtiyacı olan karbonhidratı bu sebzeden sağladığı tahmin ediliyor. Tropikal ve subtropikal bölgelerde yetişen bitkiler arasında özellikle kuraklığa karşı çok dirençli olmasıyla dikkat çeken manyokun kökünden, nişasta, tutkal, manyok birası, manyok sirkesi ve un yapılır. Sapları sebe olarak tüketilir. Kullanıma hazırlanması zor ve doğru hazırlanmadığı taktirde de toksik bir bitkidir dolayısıyla Kuzey Amerika ve Avrupa kıtalarında pek bilinmez fakat bir kez yenilebilir hale getirildiğinde patatesle aynı şekilde kullanılabilir.
13. Kırmızı deniz otu
Diğer bir adı “palmaria palmata”. Deniz kıyılarında taşlara yapışmış bir tür yosun türü olan kırmızı deniz otu, normalde beslenmek isteyeceğiniz türden bir bitki olmayabilir ama bu yosun son derece lezzetli. Kuzey Atlantik’te çok yaygın olarak kullanılan bu sebze, İzlanda’da “söl” olarak biliniyor ve çorbadan güvece kadar kurutulmuş ya da taze olarak her tür yemekte kullanılıyor. B vitamini, lif ve protein açısından zengin bir kaynaktır. Ayrıca içerdiği iyot sayesinde guatr hastalığını önlemek için kullanılır.
14. Uzun Çin fasülyesi
Adını uzunluğundan alan bu sebze yarım metre kadar uzayabilir. Güneydoğu Asya’ya özgü bu yeşil fasulye kızartmalar için mükemmel bir tamamlayıcıdır. Çok hızlı büyüyen bir bitkidir. Bildiğimiz fasülyeler gibi zeytinyağlı soğuk ya da sıcak yemeği yapılabilir; tatları benzerdir. C ve A vitamini deposudur.
15. Eğrelti otu filizi
New England, özellikle Maine sakinleri bu sebzenin egzotik olduğunu düşünmüyor olabilirler. Çünkü bölgenin geleneksel sebzesidir. Mayonez ya da tereyağı ile servis edilir. Ekilebilir bir bitki değildir yalnızca yabani doğadan hasat edilir bu yüzden yerel ve mevsimsel olarak bulunur. Tıpkı mantar gibi uzmanlık gerektirir çünkü tüm eğrelti otları yenilebilir değildir, bazıları zehirlidir. Eğrelti otu filizi, Omega-3 yağ asidi ve lif kaynağıdır. Yaban mersininden iki kat daha fazla antioksidan içerir.
16. Su ıspanağı
Tropikal ve subtropikal bölgelere özgü bir tatlı su bitkisi. Çin ıspanağı, gece sefası ya da nehir ıspanağı olarak da bilinir. Burma, Tayland, Laos, Kamboçya, Malay, Vietnam, Filipin ve Çin mutfaklarında yaygın olarak kullanılır. Yaprakları kızartılabilir, çiğ ya da sarımsakla sote yapılarak garnitür olarak tüketilebilir.
BONUS: Tirmis
Bir tür yabani acı bakla türü olan tirmis, Akdeniz ülkelerine özgü ıslak bir çerez. Görüntüsü mısıra çok benzer. Türkiye’de çok fazla bilinmez fakat Antalya yöresinin yerel lezzetlerindendir. Konya ve Isparta’da “termiye” adıyla bilinir. Anavatanı Akdeniz havzasıdır. Eski Mısır ve Antik Roma’da yiyecek olarak tüketildi. Mısır’da “turmus” ya da “termis”, İspanya’da “altramuces”, Portekiz’de “tremeços” denir. “Pub”larda biranın yanında verilir. İtalya, Yunanistan, Suriye, Lübnan, Ürdün ve İsrail’de de bilinir. Bu ülkelerin çoğunun sokaklarında camekanlı seyyar tezgahlarda satılır. İtalya’da geleneksel “Christmas” atıştırmalığı olarak zeytinle aynı tabakta sunulur. Günümüzün yağlı ve sağlıksız atıştırmalıklarıyla rekabet edebilecek lezzettedir. Zengin bir protein kaynağı olan tirmis, bağırsakları çalıştırır, düzenli yendiğinde hemoroide iyi gelir ve kan şekerini düşürür. Tirmis’in tadına bakmak isteyenleri şuraya alalım.
