Proteinin Yapı Taşı: Amino Asit Nedir? Faydaları Nelerdir?

Amino asitler, içeriğinde amin ve karboksil bulunan proteinlerin yapı taşlarıdır. Amino asitlerin bir birine  eklenmesiyle oluşan kısa polimer zincirlere peptit, uzun zincirlere ise polipeptid ya da protein denmektedir. Proteinler ise vücudun ihtiyaç duyduğu makro besin grubunda yer almaktadır. Proteinlerin parçalanmasıyla açığa çıkan bu amino asitler, belirli görevler için birleşerek vücutta farklı görevleri yerine getirirler. Peki amino asitlerin görevleri nelerdir? Amino asitler bize ne gibi faydalar sağlar? Bu yazımızda hep beraber bunlara bir göz atalım.

Amino asit nedir?

Amino asitler proteinleri oluşturan yapı taşlarıdır. Yapısında amin ve karboksil grupları bulunur. Amino asitler birbirlerine bağlanarak kısa polimer zincirler oluştururlar ve bunlara peptid adı verilir. Peptidler ise daha uzun zincirler oluşturarak polipeptidlere dönüşürler ve ayrıca bunlara protein denmektedir. Amino asitleri uç uca ekleyen enzim mRNA olarak adlandırılır ve yaptığı bu işe ise translasyon denir. Proteinlerin parçalanması sonucu amino asitler ortaya çıkar ve bu amino asitler daha belirli görevler için birleşerek kalp, kas, göz, deri gibi dokuları oluşturmak gibi vücutta farklı görevleri yerine getirirler. Bu nedenle amino asitler vücut için en önemli maddelerden bir tanesidir.

Vücudumuzda 300’den fazla amino asit bulunduğu halde bunların sadece 20 tanesi protein sentezinde kullanılır. Amino asitler esansiyel amino asitler, koşullu esansiyel amino asitler ve esansiyel olmayan amino asitler olmak üzere üç farklı sınıfa ayrılır. Koşullu esansiyel amino asitler vücutta sentezlenebilirken, esansiyel amino asitlerin dışarıdan takviye olarak alınması gerekir. Dışarıdan alınması gereken amino asitleri, vücudumuz proteinli gıdalardan sağlayabilmektedir.

Esansiyel amino asit nedir?

Esansiyel amino asitler vücut tarafından sentezlenemez.  Vücudumuz 20 farklı amino aside ihtiyaç duyar. Bunların tümü sağlık için önemlidir. Bu 20 amino asitin  dokuz tanesi esansiyel amino asitler olup besinler aracılığıyla alınması gerekir. Esansiyel amino asitler; treonin, histidin, fenilalanin, izolösin, lösin, lizin, metionin,  triptofan ve valindir. Bu 9 esansiyel amino asit vücut için oldukça önemli işlevlere sahiptir:

Fenilalanin: Fenilalanin, sinir sisteminde rol alan epinefrin, dopamin, tirozin ve norepinefrin gibi nörotransmiterlerin ön maddesidir. Fenilalalinin, sinir sitemini uyararak ruh halini iyileştirir ve bu yüzden motive kalmaya yardımcı olmaktadır.

Treonin: Treonin vücutta iki önemli protein olan kolajen ve elastin üretiminde yer alır. Treonin, vücuttaki protein dengesini korumada, yağ metabolizmasında ve bağışıklık sisteminde önemlidir.  Bağışıklık sistemi üzerindeki faydalı etkisini antikor üretimine yardımcı olarak ve timus bezi aktivitelerinden de sorumlu olarak göstermektedir.

Triptofan: İştah, uyku ve duygu durumunu düzenlenmesinde görev alan serotoninin ön maddesidir.

Metiyonin: Çinko ve selenyum minerallerinin emiliminde görev alır ve antioksidan özelliği vardır. Metiyonin, vücuttaki ve kandaki yağların metabolik olarak yakılmasını hızlandırdığı için testosteron seviyesini de artırır. Protein sentezi sırasında ilk eklenen amino asit her zaman metiyonindir.

Valin: Dallı zincirli bir aminosit olan valin, kas büyümesine ve yenilenmesine yardımcı olur ve enerji üretimiyle ilgilenir. Vücudun nitrojen dengesini ve glikoz stoklarını korur.

Lösin: Lösin en güçlü dallı zincirli aminoasittir.  Kan şekerinin düzenlenmesinde, yaraların hızlı bir şekilde iyileşmesinde, kemiklerin ve kas dokusunun büyümesinde ve büyüme hormonu üretiminde görevlidir.

İzolösin: İzolösin de bir dallı zincirli aminoasittir, lösin ile benzerlik gösterir. Kas metabolizmasında görev alır. Bağışıklık fonksiyonu, hemoglobin üretimi ve enerji regülasyonu için oldukça önemlidir. Vücutta açık bir yara oluştuğu zaman enfeksiyona karşı üretilen hemoglobin proteininin üretilmesine yardımcı olur ve kanın pıhtılaşmasına destek olur.

Lizin: Protein sentezi, hormon ve enzim üretiminde, kalsiyum emiliminde rol alır. Bağışıklık fonksiyonu, kolajen ve elastin üretiminde lizine ihtiyaç duyulur.

Histidin: Histidin, vücutta bağışıklık yanıtı, sindirim ve uyku döngüsü için yaşamsal bir nörotransmiter olan histaminin üretiminde görev alır.

Esansiyel olmayan amino asit nedir?

Alanin, asparajin, aspartik asit, glutamin asit bu gruptadır. Bu amino asitler vücut tarafından sentezlenebilir ve bu nedenle dışarıdan hazır almaya gerek duymayız.

Koşullu esansiyel amino asit nedir?

Koşullu esansiyel amino asitler herkes için esansiyel değildir. Hastalık ve aşırı stres haricinde zorunlu değildir. Arjinin, sistein, glutamin, tirozin, glisin, ornitin, prolin, serin koşullu esansiyel amino asitler grubundadır.

Dallı zincirli amino asit nedir?

Dallı zincirli amino asitlere kısaca BCAA denmektedir. BCAA’lar özellikle vücut geliştiriciler arasında oldukça yaygın kullanılmaktadır. Valin, lösin, izolösin BCAA grubundadır ve bunlar kas dokusunun üretiminden, onarımından ve korunmasından sorumludur. Kas üzerine olan yararlı etkilerinin yanı sıra BCAA’lar, protein eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk, depresyon, sinirlilik gibi rahatsızlıkların tedavisinde de kullanılmaktadır.

Amino asitlerin faydaları nelerdir?

• Duygu durumu ve uykuyu iyileştirir, stresin azalmasını sağlar. Panik atak, anksiyete ve depresyon gibi ruhsal durumlarda etkilidir.
• Egzersiz performansını artırır.
• İltihaba karşı etkilidir.
• Kas büyümesini artırır.
• Bağışıklık sistemini destekler ve bağışıklık düzeylerini artırır.
• Yaşlanmayı geciktirici etkisi vardır, ciltte sarkma ve kırışıklık karşıtı olarak kullanılır.
• Saçların uzamasına destek olur ve saç dökülmelerinin önüne geçer.
• Hastalıkların iyileşmesinde tedaviye yardımcı olur.
• Kilo kontrolünde ve obezite tedavisinde faydalıdır.
• Çabuk kırılan tırnakların tedavisinde etkilidir.
• Sporcuların sağlıklı ve yüksek performans göstermeleri için kullanılır.
• Kas kaybını önlemede etkili olduğu için kanser tedavisinde kullanılır.
• Yatalak hastalarda ve ameliyat sonrası iyileşme sürecini hızlandırmada yararlanılır.
• Okul çağındaki çocukların zihin ve beden gelişimini destekler.
• Kronik ağrı ve yorgunluğa iyi gelir.
• Bağırsak sorunlarında kullanılır.
• Madde ve alkol bağımlısı olan kişilerde etkilidir.
• Huzursuz bacak sendromlarında, hiperaktif olan ve dikkat eksikliği olan kişilerde, migren tedavisinde, Alzeihmer ve Parkinson hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıkların tedavisinde kullanılır.

Amino asit kaynakları nelerdir?

Esansiyel olmayan amino asitler vücut tarafından sentezlenebilmektedir ve dışarıdan besinler ile alınmasına gerek duyulmamaktadır ancakesansiyel amino asitler vücut tarafından üretilememektedir. Bu nedenle 9 esansiyel amino asidin mutlaka beslenme yolu ile dışarıdan alınması gerekmektedir. Esansiyel amino asitler en çok et ve yumurta gibi hayvansal proteinlerde bulunmaktadır.Esansiyel aminoasit eksikliği yaşamamak içinpeynir, yoğurt, kırmızı et, tavuk, balık, yumurta gibi iyi protein kaynakları olan hayvansal gıdaları; bakliyatları, kabuklu kuruyemişleri ve tahılları uygun miktarlarda diyet ile alınmalıdır.

Amino asitlerden zengin hayvansal protein kaynakları: Et, deniz ürünleri, yumurta ve süt ürünleri.

Amino asitlerden zengin bitkisel protein kaynakları: Soya, kinoa ve kavuzlu buğday dokuz esansiyel amino asidin tümünü içeren protein kaynaklarıdır.

Bu zengin kaynakların yanı sıra baklagiller ve kuru yemişler bitkisel bazlı amino asit kaynaklarıdır ancak bunlar dokuz esansiyel amino asidin tümünü içeriklerinde bulunduramamaktadırlar. Bu nedenle inkomplet kaynak olarak adlandırılırlar.

Sonuç olarak insan beslenmesinde 3 temel makro besinlerden biri olan proteinlerin yapı taşları olan aminoasitler vücutta birçok görevde rol oynamaktadır. Çeşitli organ ve sistemler üzerindeki görevleri sayesinde birçok faydalı etki sağlamaktadırlar. Özellikle esansiyel amino asitleri sağlamak için dengeli bir beslenme düzeni sağlamak elzemdir. Amino asitlerden zengin hayvansal ve bitkisel  kaynakları günlük diyetinize uygun miktarlarda ekleyerek esansiyel amino asit eksikliğinden kurtulabilirsiniz. Eğer bir sağlık sorununuz varsa doktorunuz hangi amino asitin ne kadar miktarda tüketilmesi gerektiğini size uygun bir şekilde belirleyecektir.