Deyim, Türk Dil Kurumu tarafından “Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği; tabir.” şeklinde tanımlanıyor. Dilimizdeki en sıra dışı unsurlardan olan deyimler geçmişteki insan topluluklarının kültürlerine ve yaşamlarına dair önemli izler barındırıyor. Üstelik tarih boyunca pek çok farklı medeniyete ev sahipliği yapan Anadolu topraklarında birbirinden ilginç deyimlere rastlamak mümkün. İşte onlardan biri de “afyonu patlamak.” Zaman zaman gündelik yaşamda da kullandığımız veya başkalarından duyduğumuz bu deyimin günümüzdeki karşılığı “ayılmak, kendine gelmek.” Peki, ama afyonu patlamak deyiminin hikâyesi ne? Gelin, tarihte bir yolculuğa çıkalım ve afyonu patlamak deyimi nereden geliyor, birlikte bakalım.
Deyimler, dilimizi zenginleştiren en önemli unsurlardan biri
Şanslıyız ki bugün üzerinde yaşadığımız Anadolu toprakları yaşamın hemen her alanında yeri olan pek çok deyime ev sahipliği yapıyor. Üstelik bunlardan bazıları hayli ilginç. İşte afyonu patlamak deyimi de onlardan biri.
Afyonu patlamak ne demek?
Zaman zaman gündelik yaşamda kullandığımız ve pek çok insandan duyduğumuz bu deyimin günümüzdeki anlamı ayılmak, kendine gelmek. Peki, ama neden? Afyonu patlamak nasıl oluyor da ayılmanın, kendine gelmenin karşılığı olabiliyor? Bu soruya yanıt verebilmek için tarihte bir yolculuğa çıkmamız ve Osmanlı dönemine gitmemiz gerekiyor.
Afyonu patlamak deyiminin hikâyesi ne?
Her şeyden önce şunu belirtmekte fayda var, bu ilginç deyimin ortaya çıkmasında Ramazan ayının ve Osmanlı’daki afyon bağımlılarının payı var. Bir de incelikli bir kurnazlığın! Çünkü deyim, Osmanlı döneminde yaşayan afyon bağımlılarının ramazan ayında, gün içerisinde afyon kullanamamaları nedeniyle geliştirdikleri sıra dışı bir yöntem nedeniyle ortaya çıkmış.
Dönemin bağımlıları, bu uyuşturucu maddeyi macuna dönüştürerek kapsül haline getirdikleri ince bir kâğıda sarıyor ve sahur vaktinde yutuyorlarmış
Sonrasındaki süreç ise şu şekilde işliyor: İçerisinde afyon bulunan kağıt yutulduktan saatler sonra eriyor, bir başka ifadeyle “kapsül patlıyor” ve uyuşturucu etkisini gösteriyormuş.
Böylece kurnaz tiryakiler, oruçlarını bozmadan afyonlarına kavuşmuş oluyor, rahatlıyor, ayılıyor, kendilerine geliyormuş
İşte afyonu patlamak deyimi, günümüzden uzun yıllar önce ortaya çıkan hayli ilginç ve pratik bir “çözüme” dayanıyor.
Bu noktada yalnızca dönemin bağımlılarını ilgilendiren bir söz öbeğinin nasıl toplumsal bir kimlik kazandığını merak edebilirsiniz
Afyonu patlamak nasıl bir deyim haline geldi? Özellikle 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda afyon kullanımının tahmin ettiğinizden çok daha yaygın olduğunu belirtmemiz gerekiyor. Öyle ki ilgili dönemlerdeki kadı tezkirelerinde bile afyonu patlamak deyimine rastlamak mümkün. Yani bu ilginç söz öbeği hayli geniş bir çevrede kullanılıyordu. Bu sayede zaman içerisinde tüm toplum tarafından benimsenen bir deyim haline geldi.
