Bazısı direnişle 2000’lerde tanıştı, bazısı geçmişte de protestoların eviydi. Antik Yunan’dan beri meydanlar kamusallığı sırtladı; kutlamalar, eylemler, devrimler buralarda yapıldı.
Şimdi 21. yüzyıldayız. Dünyanın bir yarısı neo-liberal politikalarla boğuşuyor, diğer yarısında diktatörler koltuğu bırakmıyor. Belki şimdilik düzeni değiştiremiyoruz ama epeydir soluğu meydanlarda alıyoruz.
İşte eskiden beri protestolarla anılanından, bu işlere yeni bulaşanına şehirlerin direniş meydanları…
Exarchia Meydanı
Yunanistan, Atina
6 Aralık 2008’de, 15 yaşındaki Alexis Grigoropoulos Yunan polisi tarafından burada öldürüldü. Meydanın yakınındaki Navarino Parkı, belediyenin otopark yapmak istediği bir alanken Alexis’in öldürülmesiyle çıkan isyanda anarşistler tarafından işgal edildi. Şu anda Exarchia Meydanı’nın çevresi ve semt yazlık sinemalar, barlar, kafelerle dolu. Anarşistler burada film gösterileri, müzik dinletileri, politik buluşmalar düzenliyor.
Sintagma Meydanı
Yunanistan, Atina
Kral Otto’nun Atina’ya hediyesi Sintagma Meydanı 70’li yıllardaki cuntanın yönetiminin sona ermesinden 2008’de başlayan ekonomik kriz protestolarına ve grevlere kadar pek çok tarihi olaya şahit oldu. Parlamentonun da yer aldığı meydan Yunanistan’da hükümetin mali reformlarına ve polis şiddetine karşı düzenlenen gösterilerin de odağında.
Bastille Meydanı
Fransa, Paris
1789 Fransız Devrimi’yle yok olan Bastille Hapishanesi’nin yerine modern bir opera binası ve anıt dikilen meydan, bugün Paris’teki eylemlerin merkezi. Fransa’da Eylül 2010’da hükümetin Emeklilik Reformu’na karşı düzenlenen protestolarda sendikalar, hak örgütleri ve sol muhalefet, genel greve gitti. Milyonların son durağı elbette ki Bastille Meydanı’ydı. Yine 2013’te Kosovalı ve Ermeni iki öğrencinin sınır dışı edilmesini protesto etmek isteyen öğrenciler soluğu bu meydanda aldı.
Sol Meydanı
İspanya, Madrid
İspanyolca ‘Güneşin Kapısı’ anlamına gelen Puerta del Sol’ün yüzü, yıllardır doğan güneşe ve kamusallığa dönük. 17. yüzyıldan itibaren şehrin önemli buluşma merkezine dönüşen meydan, günümüzde de pek çok gösterinin kalbi. İspanya’da halk ekonomik kriz nedeniyle işsizlik ve maaş sıkıntıları yaşamaya başlayınca 15 Mayıs 2011’de meydanı işgal etti. Hükümete karşı protestolarda daha insani yaşam koşulları, kitlelerin ortak talebiydi.
Katalunya Meydanı
İspanya, Barselona
19. yüzyılın ortasına kadar kentin dışındayken 1858’de Madrid merkezi hükümetinin etrafındaki duvarı yıkması ile popüler hale gelen meydan İspanya’da 2011’deki ekonomik krizde protestoların merkeziydi. İşsizlikten, mevcut ekonomik ve siyasi sistemden bunalanlar ve Katalan Bölgesi’nin tam bağımsızlığını isteyenler burada bir araya geldi, Katalunya Meydanı’na çadırlar kurdu.
Bağımsızlık Meydanı
Ukrayna, Kiev
1990’da Ukrayna’nın bağımsızlık hareketiyle meydan siyasi protestoların odağına yerleşti. 2004’te Batı yanlısı Yuşçenko’nun hileyle kaybettiği seçim sürecinde Turuncu Devrim’in ev sahibiydi. Kasım 2013’te ise hükümetin AB ile ortaklık anlaşmasını imzalamak yerine Rusya ile yakınlaşması üzerine yine protestoların merkezindeydi. Tanrıça Berehynia ve şehrin koruyucusu St. Michael anıtlarının da bulunduğu meydanda, göstericilere karşı çıkarılan yasalar da protestocular arasında infial yarattı.
Tahrir Meydanı
Mısır, Kahire
1919 Mısır Devrimi’nden sonra şimdiki ismi Tahrir (Özgürlük) ile anılan meydan ülkedeki demokrasi gösterilerinin sembolü konumunda. Mart 2003’te Irak Savaşı karşıtı protestolarının düzenlendiği meydanda, 25 Ocak 2011’de yüz binler eski devlet başkanı Hüsnü Mübarek’e karşı bir araya geldi. Mübarek’in devrilmesiyle sonuçlanan olaylarda Tahrir Meydanı dünya çapında ün kazandı. Hatta o dönemde sansürsüz bilgiyi dolaşıma sokmak için Tahrir Square isminde iPhone ve Blackberry uygulaması bile yapıldı.
Cinelandia Meydanı
Brezilya, Rio de Janeiro
Sömürge döneminde 1750’de düzenlenen, şimdiki adını Francisco Serrador’un 1911’de civarda yaptırdığı popüler sinemalardan alan meydan, yakın tarihe zam protestolarıyla geçti. Brezilya’da Haziran 2013’te öğrencilerin bilet zammı protestosuyla başlayan eylemler 20’den fazla şehre yayıldı. Rio de Janeiro’da halk bu meydanda buluştu. Direnişçiler, liderlerin yolsuzluklarını, eğitim ve sağlık sorunlarını, 2014 Dünya Futbol Şampiyonası ve 2016 Olimpiyatları için harcanan milyarlarca doları ve polis şiddetini burada protesto etti.
Kasbah Meydanı
Tunus, Tunus
Tunus’ta Sidi Buzid Kasabası’nda 17 Aralık 2010’da seyyar satıcı Muhammed Buazizi’nin kendini yakmasıyla başlayan ve Yasemin Devrimi denilen protestoların odağı, başkentteki Kasbah Meydanı’ydı. Hükümet karşıtları işsizlik, enflasyon, siyasi yozlaşma ve kötü yaşam koşullarına karşı meydandaki kamu binalarının önlerine çadırlar kurdular. Başbakanlık ofisi ve bakanlık binaları ile çevrili Kasbah Meydanı’ndaki gösteriler üzerine 23 yıldır yönetimde olan Zeynel Abidin Bin Ali ve Muhammed Gannuşi ülkeyi terk etti. Tunus’ta yaşananlar Arap Baharı’na ilham verdi.
Şehitler Meydanı
Libya, Trablus
Şubat 2011’de Libya’da Muammer Kaddafi’ye yönelik ayaklanmalarda Trablus’taki Yeşil Meydan ana adresti. Kaddafi yanlıları da karşıtları da burada gösteriler düzenledi. Ülkedeki iç savaşta 1969’dan beri ülkeyi yöneten Kaddafi aynı yılın ekim ayında öldürüldü. İtalyan sömürgecilerinin yaptırdığı, tepesinde gemi ve binici heykelleri bulunan iki uzun sütunla sahile bağlanan meydan, Ağustos 2011’de Ulusal Geçiş Konseyi’nin eline geçti. Yaşananlar unutulmasın diye adı da Şehitler Meydanı olarak değiştirildi.
Saat Cedide Meydanı
Suriye, Humus
Mart 2011’de Arap Baharı’nın parçası olarak Suriye’de Baas Partisi’ni ve Beşşar Esed rejimini devirmek isteyen muhalifler sokağa çıktı. Ülke çapına yayılan eylemlerde Esad karşıtlarının odağı Humus’un ünlü Saat Cedide Meydanı’ydı.
Burada oturma eylemine başlayan ve çadır kuran Suriyeliler, Mısır’daki Tahrir Meydanı’ndan esinlenerek meydanın ismini Tahrir Meydanı olarak değiştirdiler. Bugün Özgür Suriye Ordusu çatısında birleşen muhalifler ile iktidar arasındaki çatışma iç savaşa dönüştü. Yüz binden fazla insan hayatını kaybetti, on binlerce sivil komşu ülkelere sığınmak zorunda kaldı.
Porta Pia Meydanı
İtalya, Roma
İtalya’da Ekim 2013’te kemer sıkma politikalarını protesto eden ve kriz döneminde evlerini kaybetmiş İtalyanlar ile sığınma hakkı talep eden göçmenler, şehrin merkezindeki Porta Pia Meydanı’nda buluştu. Hızlı tren projesine karşı No TAV hareketi, ABD askeri radar sistemine karşı No Muosö hareketi ve EXPO 2015’in İtalya’da yapılmasını istemeyenler, öğrenciler, sendikalar ve sivil toplum örgütleri meydana çadır kurdu.
Tiananmen Meydanı
Çin Halk Cumhuriyeti, Pekin
1 Ekim 1949’da başkan Mao Zedong, Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunu burada, dünyanın en büyük meydanında ilan etti.
Çin Halk Cumhuriyeti’nde 15 Nisan – 4 Haziran 1989’da hükümetteki Çin Komünist Partisi’nin yozlaştığını ve baskıları arttırdığını savunanlar, Tiananmen Meydanı’ndaydı. Üniversite öğrencileri, işçiler, aydınlar meydanı işgal etti. 4 Haziran Vakası veya Tiananmen Katliamı olarak da bilinen olaylarda sıkıyönetimin ilan edilmesinin ardından tanklar ve piyade birlikleri sivillere saldırdı. Olaylarda Çin Kızılhaç’ına göre 2.600 sivil öldü.
Trafalgar Meydanı
İngiltere, Londra
Trafalgar’ı Türkiye, Haziran 2013’teki Gezi Direnişi’ne verdiği destekle hatırlasa da elbette öncesi var. Adını Trafalgar Savaşı’ndan alan ve 1800’lerde John Nash ve Charles Barry isimli iki mimarın çalışmaları sonucu ortaya çıkan meydan geçmişte de muhaliflerin adresiydi. 2007’de Burma’daki katliam burada protesto edildi. Hüsnü Mübarek’in istifası ve eski İngiltere Başbakanı Margaret Thacher’ın ölümü burada kutlandı. 2013’te polisin Londra Üniversitesi’ndeki öğrenci eylemine saldırısı burada kınandı.
Alexander Nevsky Meydanı
Bulgaristan, Sofya
Sofya’da Muhalif Bulgaristan Sosyalist Partisi’nin Kasım 2012’de düzenlediği protestolarda binlerce kişi hükümetin kemer sıkma politikaları için Alexander Nevsky Meydanı’ndaydı. Gösteride üç yıldan fazladır iktidarda olan GERB partisi istifaya çağrıldı.
Mayo Meydanı
Arjantin, Buenos Aires
Arjantin’in başkenti Buenos Aires’in ünlü Mayo Meydanı, ülkenin bağımsızlığının ilan edildiği 1810’daki Mayıs Devrimi sonrasında bu adı aldı. 16. yüzyılda yapılan meydan, ilk günden beri politik yaşamın sahnesindeydi. Arjantin cuntasının 8 yıllık iktidarı 1976’da burada başladı. Ülkede askeri cuntanın kaybettiği 30 bin kişiyi arayan ve askerler tarafından Perşembe Delileri olarak nitelendirilen Mayo Meydanı Anneleri her perşembe bu meydanda toplanıyor.
Kızıl Meydan
Rusya, Moskova
15. yüzyılda Kremlin Sarayı’nın duvarları tamamlanınca yapılan Kızıl Meydan, o dönemden beri idamların, gösterilerin ve törenlerin merkeziydi. 1930’da tamamlanan Lenin’in anıt mezarı ve gösterişli soğan kubbeleri ile Aziz Vasil Katedrali’nin çevrelediği meydanda Sovyetler Birliği döneminde her yıl 1 Mayıs ve 7 Kasım’da (Ekim Devrimi) törenler düzenlenirdi. Kimi zaman bir performans sanatçısı Rusya’nın polis devletine dönüşmesine karşı kendini testislerinden buraya çiviledi, kimi zaman Putin’in oturum yasasına tepki için havai fişekler yakıldı, kimi zaman ise komünistler Gorbaçov ve Yeltsin’e karşı burada toplandı.
Taksim Meydanı
Türkiye, İstanbul
1 Mayıs 1977’deki Kanlı 1 Mayıs’ın ve 27 Mayıs 2013’te başlayan Gezi Direnişi’nin ev sahibi. 1928’de Cumhuriyet Anıtı’nın dikilmesiyle yeni rejimin kamusal alanına dönüşen meydan 2012’de başlayan Taksim Yayalaştırma Projesi ile beton çölüne dönse de, hâlâ mevcut iktidar için bir arzu nesnesi durumunda. Taksim Meydanı bugün ulusal bayramlarda, yılbaşında ve futbol galibiyetlerinde kutlama yeri olarak kullanılırken, Galatasaray Meydanı’nda başlayan eylemlerde final noktası olup olmaması iktidarın keyfine bağlı.
Kızılay Meydanı
Türkiye, Ankara
Gezi Direnişi’nin Ankara temsilcisi olarak akıllara kazınsa da, burası Demokrat Parti’den beri muhalefetin merkeziydi. Adını 1929’da yaptırılan ve artık var olmayan Kızılay Genel Merkezi’nden alan meydan, çok partili dönemin ilk büyük hareketi 555K eyleminin de odağıydı. 1960’ta 5. ayın 5. günü saat 5’teki eylemde Adnan Menderes’in yakasına yapışan öğrenciler, ne istediklerini soran Menderes’e “Özgürlük istiyoruz!” dediler. 1999’da, Hayata Dönüş Operasyonları’ndan bir süre önce, cezaevlerindeki açlık grevleri sürerken Ankara Valiliği’nce eylemlere kapatılan Kızılay Meydanı, o tarihten beri muhaliflerle iktidarın çekişme noktasında yer alıyor.
