Yalan söylemek tüm toplumlarda ve tüm zamanlarda etik açıdan ahlaki olmayan bir davranış biçimi olarak görüldüğü için yasaklanmıştır. Yalan söylemenin hem toplumsal yaptırımları hem de hukiki yaptırımları vardır ama insanlar yine de yalan söylerler. Hem de sık sık. Peki neden?
Aslında yalan söyleme eylemi yalnızca insanlar için geçerli değildir. Hayvanlar da çoğu zaman hayatta kalmak için bazen de avlanmak için(ki bu da bir nevi hayatta kalma çabasıdır) etrafındakilere yalan söylerler; tabi ki sözle değil hareketleriyle. Bakmayın siz Mark Twain’ın “tüm hayvanlar arasında tek yalan söyleyen insandır” dediğine. Ölü taklidi yapan kertenkeleyi, yemeğini paylaşmak istemediği için yaydığı sinyallerle arkadaşlarını yanlış yere yönlendiren çekirgeyi ne yapacağız? Belki de insanların yalan söyleme alışkanlığı da bu güdüyle alakalıdır. Fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan hayatta kalma ya da sahip olduğu konumu koruma çabasından ileri gelmektedir. Bu yalanı mazur gösterir mi bu da ayrı bir tartışma konusu.
Bu listede eşine dostuna değil, 1’e 2’ye değil milyonlarca insana yalan atıp sonra da yakalanan ünlü şahsiyetleri ele almaya çalıştık. İyi okumalar.
Bill Clinton
Listemizin ilk sırasında oldukça popüler bir yalancımız var. Bill Clinton. Bill Clinton Amerika Birleşik Devletleri Başkanı olduğu dönemde ve de Hilary Clinton ile evliyken Beyaz Saray stajyerlerinden Monica Lewinsky ile cinsel ilişkiye girmiştir. Bu olay üzerine iddialar ayyuka çıktığı zaman ise 26 Ocak 1998 tarihinde televizyonda milyonların önünde “sizi temin ederim ki o kadınla ilişkiye girmedim ve hiç kimseye bu ilişki hakkında yalan söylemedim” demiştir. Ancak açılan soruşturma bu açıklama yeterli bulunarak kapanacak değildir ve yaklaşık 7 ay sonra Bill Clinton büyük jüri önünde Lewinsky ile uygunsuz ilişkiye girdiğini kabul etmiştir.
Başlık altı bonusu: Bu skandalın Bill Clinton’a karşı kurulan bir komplo olduğunu ileri sürenler de vardır. İddialara göre bazı bürokratlar Amerika’nın Bill Clinton ile daha pasif bir konuma geçmekte olduğunu ve Orta Doğu’ya dair planlarını sekteye uğratacağını düşündükleri için Monica Lewinsky’i bilinçli olarak Beyaz Saray’a Bill Clinton’ın yakınına soktukları söylenmektedir. Lewinsky’nin Başkan’ın bilgisi olmaksızın diğer stajyerlere göre daha kapsamlı haklara sahip olması; örneğin Beyaz Saray’a gece giriş kartının olması gibi, bu iddiaları güçlendirmektedir.
Milli Vanilla
Milli Vanilli bir döneme damga vurmuş, ödüller üzerine ödüller toplamış, fanları üzerine fanlar katmış Fab Morvan ve Rob Pilatus adlı 2 siyah solisten oluşan Alman asıllı müzik grubu. Mu acaba?
Yukarıdaki paragraf bir çok doğru bilgi içermekle birlikte bir tane dehşet verici bir yanlış içeriyor ki o da Milli Vanilli’nin Fab Morvan ve Rob Pilatus adlı 2 tane solisten oluştuğu bilgisi. Açıklayalım.
Milli Vanili 80’lerin sonu 90’ların başında uluslararası bir başarı ve tanınırlık elde ediyor. Bu başarı Grammy Ödülü kazanmalarına kadar devam ediyor. Grammy Ödülleri’nden bir kaç hafta sonra Connecticut’ta verdikleri bir konserde popüler şarkılarının nakaratı esnasında tam da “Girl You Know It’s True” diyecekken arkada çalan bant kaydı takılıyor ve “Girl You Know It’s… Girl You Know It’s… Girl You Know It’s… Girl You Know It’s…” gibi bir rezalet ortaya çıkıyor. “Şimdilerde herkes playback yapıyor ne olmuş adamlar iki playback yaptıysa” diyebilirsiniz ama olay daha da başka.
Grup yani Fab Morvan ve Rob Pilatus Milli Vanilli’nin kurulduğu ilk günden beri aslında hiç şarkı söylemiyorlar. Ne konserlerde ne de kayıtlarda. Yani grubun sesi onlara ait değil. Onlar ön planda görseli hallederken, görsel yönden zayıf gırtlak yönünden kuvvetli bir başka 2 adet siyahi abimiz de solo kısmını hallediyorlardı. Bu yalan plağın takıldığı güne kadar yıllarca devam etmiş ve milyonlarca insanı kandırmayı başarmıştır. Sonrasında grubun ödülleri geri alınıyor ve o tarihten sonra çıkardıkları albümlerin hiç biri parlak bir başarı elde edemiyor.
Lance Armstorng
Ünlü bisikletçi Lance Armstorng 1996 yılında, 25 yaşındayken testis kanseri olduğunu öğreniyor. Sonrasında başarılı bir tedaviyle kendini toparlıyor hatta toparlamakla kalmıyor daha önce bisiklet sporunda gösterememiş olduğu performansı göstererek 1999 yılında Fransa Bisiklet Turu’nu kazanıyor. Hem kanserle olan mücadelesi hem de yakaladığı başarı basının da ilgisini çekiyor ve Armstorng çok hızlı bir şekilde ünleniyor. Sonrasında 6 kez daha Fransa Bisiklet Turunu kazanıyor. Verdiği karizmatik röportajlar, kurduğu kanserle mücadele vakfıyla birlikte üstlenmiş olduğu sosyal sorumluluk projeleri derken insanların gönlündeki o yumuşak tahta oturuyor ve milyonlar tarafından sevilen bir insan oluyor. Buraya kadar her şey güzel gibi.
1999 Fransa Bisiklet Turu’nu kazandığında Lance Armstorng’un alınan kan örneğinde bir miktar yasaklı maddeye rastlanıyor. Lance verdiği savunmasında bu durumun kullandığı kanser ilaçlarının kalıntılarından kaynaklı olduğunu savunuyor. Karizmatik ve kanserle savaşan adam kimliği sebebiyle test sonuçları kamuoyu baskısı altında pek fazla kurcalanamıyor ve bu konu o anlık kapanır gibi oluyor. Ancak ateş olan yerden de duman tütmeye devam ediyor.
Lance Armstorng’un dobing kullandığına dair iddialar hiç bir zaman bitmiyor ve Armstorng’un bu iddialara cevabı genellikle şu minvalde oluyordu: “Hayır. Kesinlikle doping yapmıyorum. Ben bir babayım. Oğlum 2012’de liseye başladığında bu sahtekarlığı ona nasıl izah ederim?” Yani kanser sonrası bisiklet sporunda gösterdiği tırmanışı duygu istismarında gösterdiğini de söyleyebiliriz. Kıvıramadığı yerde “Kanserdim. Benim çocuğum var.” kaydını tekrarlıyordu.
Lance Armstorng’un bu yalanı 24 Ağustos 2012 tarihine, ABD Anti-Doping Ajansı tarafından dobing yaptığı gerekçesiyle 1998-2005 yılları arasında elde ettiği tüm başarılarının geri alınmasına kadar uzun yıllar devam ediyor. Bu sonucun ardından 16 Ocak 2013 tarihinde ünlü bir talk şov programına çıkan Lance Armstorng gözyaşları içerisinde doping yaptığını itiraf ediyor: “Evet dopingliydim. Artık oğluma diyorum ki beni savunmayı bırak.” Sanırım bu, insanların duygularını istismar etme adına oğlunu son defa kullanışı oluyor. Çünkü sırf bu açıklamadan dolayı ona acıyıp, sempati besleyen insanlar da epeyce var.
Lance Armstorng’un bu yalanı 24 Ağustos 2012 tarihine, ABD Anti-Doping Ajansı tarafından dobing yaptığı gerekçesiyle 1998-2005 yılları arasında elde ettiği tüm başarılarının geri alınmasına kadar uzun yıllar devam ediyor. Bu sonucun ardından 16 Ocak 2013 tarihinde ünlü bir talk şov programına çıkan Lance Armstorng gözyaşları içerisinde doping yaptığını itiraf ediyor: “Evet dopingliydim. Artık oğluma diyorum ki beni savunmayı bırak.” Sanırım bu, insanların duygularını istismar etme adına oğlunu son defa kullanışı oluyor. Çünkü sırf bu açıklamadan dolayı ona acıyıp, sempati besleyen insanlar da epeyce var.
Anna Anderson
Anna Anderson ya da bir çoklarının inanmış olduğu kimliğiyle Anastasia Nikolaevna Romanov. Önce Anastasia’dan başlayalım.
Bolşevik ihtilali sırasında Çarlık Rusya’nın son hanedanı Romanovlar rejime tehdit teşkil edebilecekleri gerekçesiyle Lenin’in emriyle bir evin bodrum katında kurşuna diziliyorlar. Daha sonra yapılan araştırmalarda evde bulunan cesetler arasında 2 kişinin eksik olduğu tespit ediliyor. Bunlardan biri çarın oğlu Alexei diğeri ise deformasyon yüzünden tam olarak belirlenemeyen çarın küçük kızlarından Maria ya da Anastasia. Bu bilgi bir anda yayılarak Anastasia’nın onu öldürmeye kıyamayan infazcısı tarafından yurtdışına kaçırıldığı şeklinde bir peri masalına dönüyor. Ve bu efsaneye belki de insanlara umut aşıladığı için birçoklarınca ciddi bir şekilde inanılıyor.
Anna Anderson ise 1920 yılında, Berlin’de kendini bir su kanalına atarak intihar etmeye çalışıyor ve ardından da akıl hastanesine yatırılıyor. Ölümden dönen Anna kendisinin Bolşevik ihtilalinden kurtulan Anastasia olduğunu iddia ediyor. Hanedan üyeleri bunu şiddetle reddetseler de(reddetmelerinin dev mirasla bir alakası da olabilir tabi) Anna Anderson’ın yıllaca süren hukuk mücadelesi bu şekilde başlamış oluyor.
Anna Anderson ise 1920 yılında, Berlin’de kendini bir su kanalına atarak intihar etmeye çalışıyor ve ardından da akıl hastanesine yatırılıyor. Ölümden dönen Anna kendisinin Bolşevik ihtilalinden kurtulan Anastasia olduğunu iddia ediyor. Hanedan üyeleri bunu şiddetle reddetseler de(reddetmelerinin dev mirasla bir alakası da olabilir tabi) Anna Anderson’ın yıllaca süren hukuk mücadelesi bu şekilde başlamış oluyor.
Anne Anderson’ın iddiası üzerine açılan davada mahkeme hiç bir zaman onun çarın küçük kızı Anastasia olmadığı söylemiyor ancak bu konudaki kanıtların yetersiz olduğunu söylüyor. Hanedan üyeleri onun Polonya köylüsü olduğunu iddia ediyorlardı ki yapılan dna araştırmaları da bunu doğruluyor gibiydi. Ancak garip olan Anna Anderson’ın İngilizce, Fransızca, Almanca gibi bir çok dili ustalıkla konuşan ve bir köylü kızına göre soylu adabına fazlasıyla hakim olmasıydı. Anastasia olabileceğini gösteren deliller yalnızca bu da değildi. Örneğin Anna’nın el yazısı bu konudaki uzmanların da kabul ettiği üzere Anastasia’nın el yazısıyla aynıydı. Yine alanındaki uzman kişilerin görüşüne göre Anastasia’nın 17 yaşında çekilen fotoğrafıyla Anna Anderson’ın şimdiki yüz yapısı nerdeyse birebir örtüşüyordu. Anastasia’nın ayağında bir sakatlık vardı, Anna’nın da öyle. Ayrıca yalnızca hanedan üyelerinin bilebileceği ya da yalnızca Anastasia’nın bilebileceği, örneğin çocukluk arkadaşlarıyla aralarında geçen diyaloglar gibi, bilgilere sahipti.
Anna Anderson iddiasını kanıtlamayı başaramadan 1980’lerde öldü. Ölümünden sonra dna testi yapıldıysa da yakın akrabası sayılabilecek kişiler kendilerinden alınacak örnekler üzerinden dna karşılaştırmasına yanaşmadıkları için geçerliliği olan bir test yapılamamıştır.
Bu uzun süren mücadeleye bir çok insan inandı ve üzerine bir çok şey yazıldı hatta dizisi, filmi çekildi. Peki yalan bunun neresinde? Açıkçası ben de emin değilim. Ama sonraki süreçte yaşananları size anlatayım.
2007 yılında Romanov Hanedanı’nın katledildiği evin yakınlarında genç bir erkek ve genç bir kıza ait 2 tane kömürleşmiş ceset bulunuyor. 2009 yılında biliminsanları tarafından yapılan dna analizleri sonucunda cesetlerin kesin olarak kayıp olan hanedan üyelerine ait olduğu ortaya çıkıyor.
Bu uzun süren mücadeleye bir çok insan inandı ve üzerine bir çok şey yazıldı hatta dizisi, filmi çekildi. Peki yalan bunun neresinde? Açıkçası ben de emin değilim. Ama sonraki süreçte yaşananları size anlatayım.
2007 yılında Romanov Hanedanı’nın katledildiği evin yakınlarında genç bir erkek ve genç bir kıza ait 2 tane kömürleşmiş ceset bulunuyor. 2009 yılında biliminsanları tarafından yapılan dna analizleri sonucunda cesetlerin kesin olarak kayıp olan hanedan üyelerine ait olduğu ortaya çıkıyor.
İddialara göre içinde hala çar korkusu olan idam mangasının komutanın aklına cesetlerden hızlıca kurtulmak ve cesetlerin tanınmaması için üzerlerine asit döküp yakma fikri geliyor. Ancak bu yöntem istediği gibi işlemeyince yakmaya çalıştığı ilk iki cesetin üzerini örtüp bir başka çukur daha kazarak diğer cesetleri de oraya gömüyor. İlk açılan çukur yıllarca bulunamadığı için de hanedanın kıyımdan kurtulan üyeleri şeklinde bir efsane doğup halk arasında masala dönüşüyor. Ve de bu efsaneyi kendi çıkarları için kullanmaya çalışan insanlar türüyor. Belki de Anna Anderson da yıllarca sürdürdüğü yalanıyla bu kişilerden biri. Ama nedense ben ona hala inanıyorum. O işte başka bir iş var.
Charles Ponzi
Bir çok yalancıya ilham kaynağı olmuş bir yalancı. Adı bile insanı huylandırıyor. Charles Ponzi’nin olayı şu: Günümüzde saadet zinciri olarak geçen sistemin kurucusu ya da ilk ugulayanı diyebiliriz. Fakir bir ailenin çocuğu olarak kendi rüyasını gerçekleştirme adına İtalya’dan kalkıp Amerika’ya geliyor. Burada bir çok farklı işe girip çıktıktan sonra dikkatini 1917 yılında posta kuponlarını keşfediyor. Posta kuponları uluslararası geçerliliği olan bir nevi hisse senedi gibiydiler. Anlaşmalı ülkelerde nakit paraya dönüştürülebiliyorlardı. Asıl önemli olan ve Ponzi’nin de dikkatini çeken bu kuponların her ülkede farklı bir değerde bozdurulabilmesiydi. Örneğin Amerika’da 1 dolar olan bir kupon başka bir ülkede 4 dolar olabiliyordu.
Ponzi bir ülkeden ucuza kupon alıp başka bir ülkede pahalıya satabileceğini kafasına koyarak bu iş üzerine bir ofis açtı. Yaptığı tanıtım çalışmalarıyla 45 günde %50, 90 günde %100’e varan oranlarda faiz kazandırabileceğini iddia etti. İnsanlar ilk başta kuşkuyla yaklaşsa da 45 günün sonunda ilk yatırımcılar paralarını %50 faiz ile geri aldıklarında Ponzi’nin işleri bir anda 4’e, 5’e katlandı. Fakat Ponzi bir noktada insanlara büyük bir yalan söylüyordu. Yatırımcıların parasını kupon alıp satarak değerlendirmiyordu. İlk yatırımcıların parasını sonraki yatırımcıların yatırdıkları üzerinden ödüyordu. Yani ortada kazanılan bir para yoktu, paranın sürkülasyonu vardı. Bunun devam edebilmesi için de sonsuza kadar yatırımcı bulması gerekiyordu.
1920 yılında Ponzi’nin paraya para demediği vakitlerde bir gazete yaptığı işin yasallığını sorgulayan bir haber yaptıktan sonra devlet açmış olduğu soruşturma tamamlanana dek Ponzi’nin mevduat kabul etmesini yasakladı. Bu da sonun başlangıcı oldu. Kısa sürede oluşan güvensizlik ortamı, yatırımcıların parasını geri çekme talebi ancak Ponzi’nin bunu karşılayacak yeni yatırımlar alamaması kurmuş olduğu sistemin çökmesine yol açtı. 39 bine yakın katılımcının toplam 15 milyon dolarlık alacağını ödeyemeyince de hapse girdi. Çıktığında farklı alanlarda bir kaç kez daha aynı sistemi uygulayan Ponzi sistemin kaçınılmazı olan iflastan kaçınamayarak bir kez daha hapse girdi ve sonrasında bir daha bu işlere bulaşmadı.
1920 yılında Ponzi’nin paraya para demediği vakitlerde bir gazete yaptığı işin yasallığını sorgulayan bir haber yaptıktan sonra devlet açmış olduğu soruşturma tamamlanana dek Ponzi’nin mevduat kabul etmesini yasakladı. Bu da sonun başlangıcı oldu. Kısa sürede oluşan güvensizlik ortamı, yatırımcıların parasını geri çekme talebi ancak Ponzi’nin bunu karşılayacak yeni yatırımlar alamaması kurmuş olduğu sistemin çökmesine yol açtı. 39 bine yakın katılımcının toplam 15 milyon dolarlık alacağını ödeyemeyince de hapse girdi. Çıktığında farklı alanlarda bir kaç kez daha aynı sistemi uygulayan Ponzi sistemin kaçınılmazı olan iflastan kaçınamayarak bir kez daha hapse girdi ve sonrasında bir daha bu işlere bulaşmadı.
