Başımıza taş yağıyor; farkında mısınız? 🙂 Her yıl, çıplak gözle en iyi şekilde gözlenebilen Perseid Göktaşı Yağmurları, Temmuz ayı sonu itibariyle başladı. Gezegenin her yerinden izlenebilecek bu ışık festivali için ihtiyacınız olan, ışık kirliliğinden uzak, karanlık, gökyüzünü en geniş şekilde görebileceğiniz bir alan ve bu evrensel şölenin keyfini çıkarmanız… NASA yetkilisi Rihiannon Blaauw, “Herhangi belirli bir istikamete bakmanız gerekmiyor. Sadece yere uzanın ve yukarı bakın” diyor. Biz de bu kutlamaya kendi çapımızda katkı sağlamak adına, Perseid Göktaşı Yağmuru ile ilgili bilgileri derledik.
1. Perseid Göktaşı Yağmurları ilk kez MS. 36’da kayıt altına alınmış
İlk bilimsel tanımlamasını ise, 1835’de Belçikalı astronom, matematikçi, istatistikçi ve sosyolog, bugünkü Belçika Kraliyet Gözlemevi olan Brussels Gözlemevi’nin kurucusu ve yöneticisi, Adolphe Quetelet yapmış. Göktaşı yağmuruna Perseus Takımyıldızı bölgesinde rastlandığı için Perseid adı verilmiş. Perseid, Yunan Mitolojisi’nde yarı tanrı olan Perseus’un oğlu anlamına geliyor.
2. Perseid Göktaşı Yağmuru’nun nedeni Swift-Tuttle kuyruklu yıldızı
En son 1992’de Dünya’nın yakınlarından geçen bu kuyruklu yıldız, her 133 yılda bir, Güneş etrafındaki bir turunu tamamlıyor. Bu sırada Güneş’in kütle çekimi nedeniyle, arkasında bazı parçalarını bırakarak, yörüngesi üzerinde bir enkaz yığını oluşturuyor. Dünya’nın Güneş’in etrafındaki dolanımı sırasında, Dünya yörüngesinin, kuyruklu yıldızın yörüngesiyle kesişmesi sonucu, her yıl aynı dönemlerde bu kozmik toz bulutunun içinden geçiyoruz. Dünya’nın kütle çekimiyle kesişen yörüngede bulunan irili ufaklı taşlar, atmosfere müthiş bir hızla girerek yanıyorlar. Bu olaya “yıldız kayması” desek de aslında onlar kuyruklu yıldızdan geriye kalan taş parçalarından başka bir şey değil.
3. 133 yılda bir geçen kuyruklu yıldızın kopan parçalarıyla her yıl rastlaşmamızda bir tuhaflık yok mu?
Aslında yok. Şöyle ki; Dünya bu göktaşlarının bir kısmını temizlese de, tıpkı kuyruklu yıldız gibi, ardında bıraktığı enkaz da yörünge etrafında belirli hızlarda dolanıyor. Dolayısıyla her sene aslında farklı bir enkaz yığınının ortasından geçiyoruz. Enkazın akış kalınlığı da her yıl değişiyor. Bu durum bazen göktaşı sayısının daha fazla, bazen daha az olmasına yol açıyor. Fakat her sene saatte ortalama 80-100 adet görebileceğimizi biliyoruz. NASA yetkilileri, bu sene bu ortalamanın 200’e çıkacağını öngörüyorlar.
4. NASA’ya göre, Jüpiter’e teşekkür etmeliymişiz
NASA bu yıl, 2009’dan bu yana, en iyi Perseid gösterisinin olacağını öngörüyor ve bunun Jüpiter ile yakından ilgisi var. Bu yıl, enkazın akış kalınlığı normalden daha fazla olacak çünkü Jüpiter’in kütle çekimi, Dünya’nın yoluna daha fazla taş koymuş durumda 😀 NASA meteor uzmanı Bill Cooke’a göre; “Bu yılki modellemeler gösteriyor ki, Jüpiter’in kütle çekimi, kuyruklu yıldızın 1862, 1479 ve 1079’daki geçişlerinden arta kalan taşları, Dünya’nın yoluna yaklaştırdı. Bu da normalden daha fazla, belki de iki katı oranda göktaşı yağmuru görmemizi sağlayacak.”
5. 12-13 Ağustos tarihleri, bu yıl gerçekleşen Perseid Yağmurları’nın en yoğun görüldüğü günler olacak
NASA meteor uzmanı Bill Cooke, bu yılki yağmurların, büyük ihtimalle geçtiğimiz yıllardakinden biraz farklı olacağını, çünkü bu yıl, saatte ortalama 150-200 göktaşı gözlemleyebileceğimizi ve bu yüzden de göktaşlarının potansiyel “patlama oranlarının” daha yüksek olduğunu söyledi.
6. Alev topu adı verilen ve çok parlak ışık saçanları, oldukça nadir görülüyor
Boyutları, bir kum tanesinden başlayan bu göktaşlarında, büyüklük sınırlaması bulunmuyor. Her biri, atmosferde yanarak küçüldüğü için, yere düşüp, düşmeyeceklerini kestirmek zor. Patlayan göktaşları, toza dönüşüyor ve o tozlar yeryüzüne dökülüyor. Son zamanlarin en yoğun Perseid Göktaşı Yağmuru daha önce 2009’da gözlemlenmişti. Anlayacağınız, 12 ve 13 Ağustos’ta alev toplarından birini patlarken görebilmeyi başarırsanız, kendinizi şanslı sayabilir ve belki tutar deyip, bir dilek dileyebilirsiniz.
7. Yüzlerce yıllık göktaşlarının gösteri uçuşu
Cooke, mashable.com’a yaptığı açıklamaya şöyle devam ediyor: “Bu yıl göreceğiniz göktaşları, binlerce yıllık değilse de, kuyruklu yıldızdan yüzlerce yıl önce gelen taşların gösteri uçuşu olacak. Onlar, Dünya atmosferine kamikaze dalışı yapmadan önce, milyarlarca kilometrelik yol katetmiş olacaklar.”
8. Nereden, nasıl seyredeceğiz?
Mümkün olduğunca karanlık yerlere, şehir ışıklarından uzaklara kaçmakta fayda var. Bir tepeye çıkabilirsiniz örneğin. Eğer şehirdeyseniz ve böyle bir seçeneğiniz yoksa, gözünüzü karanlığa alıştırmalı ve apartman ışıklarına sırtınızı dönüp, etraftaki sokak lambasını elinizle engellemelisiniz. Mümkün olduğunca gözünüzü ışıktan sakının. Gökyüzünde özellikle bir yöne bakmanız gerekmiyor. Her noktadan geçişlerini rahatlıkla izleyebiliyor olacağız. Eğer gökyüzü bulutlu ve etraf çok aydınlık ise, İstanbul saatiyle, sabaha karşı 5.00’te başlayacak NASA’nın Perseid Göktaşı Yağmuru canlı yayınına, şuradan bakabilirsiniz.
9. Teleskoba, dürbüne ihtiyacınız yok
Bir göktaşı yağmurunu izlemenin en keyifli yanı, hiçbir ekipmana ihtiyaç duymayacak olmanızdır. Hatta ekipman kullanmamanız gerekiyor, çünkü saniyeler içinde kayıp gidiveriyor göktaşları… En güzeli, en geniş alanı görebileceğiniz şekilde uzanıp, tüm gökyüzünü seyretmek. O hızdaki göktaşlarını teleskop ya da dürbünle takip etmeniz imkansız olacak.
10. Bir kuyruklu yıldızın fotoğrafı nasıl çekilir?
Eğer bir üçayak (tripod) ve DSLR bir kameranız varsa, fotoğraflarını çekebilirsiniz. Kameranızı en geniş açıya, düşük bir ISO değerine getirip, pozlama süresini BULB moduna almanız icap etmekte. Kamerayı titretmeden (süre ayarlı) olarak çekim yapın, kadraja bir göktaşı girdiğinde durdurun. Yıldızlar 10 saniye sonra uzamaya başlayacaktır, fakat kuyruklu yıldızın kayma çizgisini görebilirsiniz. Bunun için en geniş açıda çekim yapmanızda fayda var.
BONUS: NASA Meteor Ortamı Ofisi’nden Rhiannon Blaauw’un kısa açıklaması
Not: Ege Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimi öğrencisi Ögetay Kayalı’ya bu yazıya katkılarından ötürü teşekkürler.
