Kış yaklaştıkça doğa kendi sihrini sergilemeye başlar. Ağaçlar yapraklarını döker, göller donar ve bazı hayvanlar kelimenin tam anlamıyla kaybolur. Ama sihirle değil, bilimle. Kuzeyin buzlu topraklarında yaşayan bazı türler, karla kaplanan dünyaya ayak uydurmak için kürklerini ya da tüylerini bembeyaz bir örtüye dönüştürür. Bu değişim yalnızca kamuflajdan ibaret değil, evrimin zarif bir dokunuşu, hayatta kalmanın sessiz bir stratejisidir. Ancak ilginçtir ki, her soğuk bölgede yaşayan canlı bu yeteneğe sahip değildir. Aynı türün bazı bireyleri beyazlaşırken, bazıları renklerini korur. Bilim insanlarına göre bu gizemli dönüşümün ardında ışık miktarı, melanin eksikliği ve hatta kürkün yalıtım özellikleri gibi birçok faktör yatıyor. İşte kışın beyaza dönen hayvanlar…
1. Tavşanlar
Kışın beyaza bürünen tavşanlar, kuzeyin en sevimli hayaletleri gibidir. Kutup tavşanı, dağ tavşanı ve kar ayakkabılı tavşan gibi türler, yazın kahverengi tonlardaki kürklerini günler kısaldıkça saf beyaza dönüştürür. Bu renk değişiminin sıcaklıkla değil, ışık miktarıyla ilgisi vardır. Tavşanın retinası, günlerin kısaldığını algıladığında beyne zamanı geldi mesajını gönderir ve tüy köklerinde beyaz pigmentlerin üretimi başlar.
Ancak küresel ısınma, bu kusursuz doğa takvimini altüst ediyor. Kar örtüsü eskisi kadar uzun süre kalmayınca, beyaz tavşanlar toprak renkli bir manzara içinde açık hedef haline geliyor. Renk dönüşümünü doğru zamanlayamayan bu hayvanlar, doğanın dengesinin nasıl kırılgan olabileceğini hatırlatıyor diyebiliriz.
2. Gelincikler
Minik ama çevik gelincikler, kış geldiğinde adeta birer zarafet timsaline dönüşür. En küçük gelincik, uzun kuyruklu gelincik ve kakım olarak bilinen kısa kuyruklu gelincik, yazın kahverengi olan kürklerini kar gibi beyaz bir tabakayla değiştirir. Özellikle kakımın kuyruğundaki siyah uç, karın ortasında bile zarif bir kontrast yaratır.
Tarihte bu kürk erminin olarak anılmış ve kraliyet cüppelerinde kullanılmıştır. Güneyde yaşayan akrabaları renk değiştirmezken, kuzeydeki gelincikler bu yetenekleriyle hayranlık uyandırır. Bilim insanları, bu dönüşümün sıcaklıktan ziyade fotoperiyot denilen ışık döngüsüne bağlı olduğunu biliyor. Yani gelincik, güneşin süresine göre gardırobunu değiştiriyor diyebiliriz!
Kanada ve Grönland’ın yüksek Arktik bölgelerinde yaşayan Peary ren geyiği, kış geldiğinde gümüşi yaz kürkünü bırakıp bembeyaz bir görünüm kazanır. Diğer geyik türleri yıl boyu kahverengimsi kalırken, bu tür değişimi yaşayan tek alt türdür.
Küçük yapılı, dayanıklı ve kutup soğuğuna tam uyum sağlamış bu canlı, soğukta ısı kaybını minimuma indiren kalın tüyleri sayesinde hayatta kalır. Eskiden ayrı bir tür sanılan Peary geyiği, aslında evrimin bölgesel inceliklerinden biridir: Hayatta kalmak için beyaza bürünmeyi seçmiştir. Karda adeta kaybolan bu zarif canlı, doğanın kusursuz kamuflaj örneklerinden biridir.
4. Yakalı lemmingler
Kışın beyaza dönen ama çoğunlukla karın altında yaşayan bir canlı düşün: Yakalı lemmingler! Bu minik kemirgenler, yazın kahverengi kürkleriyle toprağa karışırken, kar düşmeye başladığında tamamen beyazlaşırlar.
En şaşırtıcı olan ise, çoğu zaman kamuflaja bile ihtiyaç duymamalarıdır; çünkü zamanlarının büyük kısmını karın altındaki tünellerde geçirirler. Bu tünellerde yuva yapar, beslenir ve yaşamlarını sürdürürler. Kış boyunca özel olarak gelişen kar pençeleri sayesinde donmuş zeminde kazı yapabilirler. Eskimoların geçmişte lemming derilerini süs olarak kullanması da bu dayanıklı hayvancıkların tarihsel izlerinden biridir.
Keklik denilince aklımıza taşlık araziler gelir ama bazı keklik türleri, kış geldiğinde karla uyumlu bir dönüşüm geçirir. Beyaz kuyruklu keklik, kaya kekliği ve söğüt kekliği, mevsimlere göre tüy renklerini değiştirir. İlkbahar ve sonbaharda benekli bir desen taşırken, kışın saf beyaza dönerler.
Kuyruklarındaki birkaç siyah tüy dışında tamamen beyaz görünürler ve bu sayede kar zemininde adeta görünmez olurlar. Üstelik ayaklarındaki tüy tabakası hem yalıtım sağlar hem de bir tür doğal kar botu görevi görür. Kış tüylerinde oluşan hava kabarcıkları, onları sadece sıcak tutmakla kalmaz, ışığı yansıtarak parlak bir beyazlık kazandırır.
6. Sibirya hamsterları
Evcil hayvan dünyasında kışın beyazlaşan tek temsilci Sibirya hamsterıdır. Doğal ortamlarında gün ışığı azaldığında gümüşi renkleri yerini bembeyaz bir kürke bırakır. İlginçtir ki, bu değişimde sıcaklık değil, tamamen ışık miktarı etkilidir.
Evde doğal gün ışığı alan bir ortamda beslenirse, hamsterınızın tüy renginin mevsimle birlikte değiştiğini fark edebilirsiniz. Bu dönüşüm, onun biyolojik saatinin hâlâ doğayla uyum içinde çalıştığını gösterir. Küçücük bir kemirgenin bile mevsimleri bu kadar dikkatle takip etmesi doğanın ne kadar hassas bir dengeye sahip olduğunu hatırlatıyor.
Kutup tilkisi, kuzeyin en zeki ve en dayanıklı avcılarından biridir. Yazın kahverengimsi gri bir tüy rengine sahipken, kışın geldiğini anlar ve kürkü donuk beyaza döner. Bu sayede karla kaplı topraklarda neredeyse tamamen görünmez hale gelir. Ancak kıyı bölgelerinde yaşayan bazı tilkiler mavi-gri renktedir ve kışın yalnızca hafif açılır.
Bu farklı renk tonları, kürk avcılarının bile dikkatini çekmiştir; çünkü her ton ayrı bir değer taşır. Kutup tilkisinin en büyük rakibi ise kuzeni kızıl tilkidir. İklim değişikliği, kızıl tilkilerin kuzeye doğru ilerlemesine ve kutup tilkilerinin yaşam alanlarını tehdit etmesine neden oluyor. Yani kışın beyaza dönen hayvanlar arasında bu zarif hayaletin geleceği, tıpkı eriyen buzullar gibi kırılgan bir dengede.
