Bugün 19 Ocak. Senelerdir bir soru var: 19 Ocak’ta ne olmuştu? Öyle bir soru ki bu, cevabı vermekten herkes -en çok da vermesi gerekenler- kaçıyor, koşarak uzaklaşıyor. Biz görevimizi yapalım, hatırlatalım: 19 Ocak 2007’de Hrant Dink öldürüldü. Yakın tarihimizdeki bitmek bilmeyen kara lekelerin en büyüklerinden biri olan bu cinayete dair dava süreci ise bir Türkiye klasiği olarak yılan hikâyesine döndü, daha da dönmeye devam edecek gibi duruyor… Biz de istedik ki Hrant Dink’i, bu güzel insanı, hayatıyla, yaptıklarıyla, dedikleriyle ve hayatının elinden alınışıyla anlatalım:
Evet, biz Ermenilerin bu topraklarda gözümüz var. Var, çünkü kökümüz burada. Ama merak etmeyin. Bu toprakları alıp gitmek için değil. Bu toprakların gelip dibine gömülmek için.
1954’te Malatya’da başlayan bir hayat hikâyesi
Hrant Dink, 15 Eylül 1954’te, Malatya’da dünyaya geldi. Beş yaşında ailesiyle birlikte geldiği İstanbul’da, anne ve babasının ayrılması üzerine iki erkek kardeşiyle birlikte, Gedikpaşa’daki Ermeni Protestan Kilisesi’nin çocuk yuvasında yatılı olarak yaşamaya başladı. Üç kardeş, ilköğretimini bu kiliseye bağlı İncirdibi İlkokulu’nda sürdürürken, yazları da okulun Tuzla’daki kampında barındılar. Hrant Dink, ortaokulu Bezciyan, liseyi ise Üsküdar’daki Surp Haç Tıbrevank Yatılı Okulu’nda okudu, Şişli Lisesi’nden mezun oldu.
Rakel ile birleşen yollar ve siyasi hayatının başlangıcı
İlkokulda tanıştığı Silopi doğumlu, Ermeni Varto Aşireti’nden Rakel Yağbasan ile evlenen Hrant Dink’in üç çocuğu oldu. İstanbul Fen Fakültesi’nde Zooloji ve ardından da Felsefe eğitimi alan Dink, ‘biyoloji felsefesi’ kürsüsü hayallerini, Türkiye’de gelişmekte olan sol siyaset içerisindeki aktif mücadelesine terk etti. Siyasi faaliyetlerinin Ermeni kimliği ile ilişkilendirilmesi ve cemaatin bundan zarar görebileceği endişesiyle, ismini mahkeme kararı ile “Fırat” olarak değiştirdi.
Hrant Dink ve eşi Rakel, bu dönemde içinde yetiştikleri Tuzla Çocuk Kampı’nın yönetimini üstlenerek pek çok kimsesiz Ermeni çocuğuna sahip çıktılar. Tuzla Kampı’na “Ermeni militan yetiştirildiği” suçlaması ile devlet tarafından el konması sonrasında, Dink, siyasal görüşleri nedeniyle de üç kez gözaltına alındı ve tutuklandı.
Yeni bir döneme geçiş ve Agos’un doğuşu
Kardeşleriyle birlikte bir kitabevi işleten Dink, 90’lı yıllarda Ermenice günlük Marmara gazetesinde Çutak (Erm. keman) rumuzuyla, Ermeni tarihine ilişkin Türkiye’de çıkan kitaplara yönelik eleştiri yazıları yazmaya başladı. 5 Nisan 1996 tarihinde ilk sayısı yayımlanan haftalık Agos gazetesi, İstanbul’da Türkçe-Ermenice yayımlanan ilk gazete olarak tarihe geçti. Adını iki dilde ortak olan ve “sabanın toprakta açtığı, içine tohumun konulduğu ve bereketin fışkırdığı yer” anlamına gelen Agos deyişinden alan gazete, bu bereket ve ortaklık simgesi ışığında bir yayın politikası benimsedi.
Ana hedefler; Türkiye Ermeni toplumunun anadilini bilmeyen kesimi ile dayanışmak, Türkiyeli Ermenilerin devlet nezdindeki sorunlarını kendi sesinden dile getirerek, geniş kamuoyunun desteğini almak ve Ermeni kültür ve tarihini ana kaynağından Türkiye toplumu ile paylaşmaktı. Sol, muhalif kimliği ile dikkat çeken Agos, Türkiye Ermeni toplumu içerisinde de var olan aksak yapıya eleştiriler getirirken, sivilleşmenin ve şeffaflaşmanın önemini vurguladı, bizzat Hrant Dink’in ağzından alternatif toplumsal projeler önerdi.
Hrant Dink’in tanınırlığının yurtta ve yurt dışında artması
Agos’un yayın hayatı içinde ufuk açıcı söylemleri ile giderek kamuoyunun dikkatini çeken Hrant Dink, Yeni Yüzyıl ve BirGün gazetelerinde de köşe yazarı olarak görev aldı. Türkiye ile Ermenistan arasında komşuluk ilişkilerinin tesisi, sınırın açılması, Türkiye’nin demokratikleşme sürecinin desteklenmesi ve 1915 olaylarının ölenler üzerinde acıtıcı rakamsal bir anlayış yerine kalanlar üzerinden, karşılıklı iki halkın onurunu gözeten empatik bir üslupla konuşulur kılınması, konuya ilişkin resmi tez dışında alternatif yayınların da yaygınlaşması konularını gündeme getirdi.
Amerika, Avustralya, Avrupa ve Ermenistan’da çok sayıda konferansa katılan Dink, Ermeni kimliği ve Türk-Ermeni ilişkileri konusunda gerek Ermeni dünyası içinde, gerek tarihteki rolleri açısından çeşitli Batı ülkelerinde sorgulayıcı süreçlerin başlamasına vesile oldu.
Hedef gösterilme süreci ve bitmek bilmeyen davaların başlangıcı
2002 yılında Urfadaki bir konferansta yaptığı konuşma nedeniyle açılan dava 9 Şubat 2006’da beraatiyle sonuçlanan Hrant Dink için asıl yoğun yargı sürecinin başlangıç noktasını, kendisi doğrudan dava konusu olmasa da, Atatürk’ün manevi kızı Sabiha Gökçe’nin Ermeni kökenli olduğuna ve Ermenistan’da akrabalarının bulunduğuna yönelik 6 Şubat 2004’te, kendi imzasıyla Agos’ta yayımlanan Sabiha Gökçen haberi oluşturdu. “Sabiha Hatun’un sırrı” başlığıyla verilen haberde, Antep asıllı Ermenistan vatandaşı Hripsime Sebilciyan Gazalyan, kendisinin Gökçen’in yeğeni olduğunu ve Atatürk’ün manevi kızı Sabiha Gökçe’nin aslında yetimhaneden alınmış bir Ermeni yetim olduğunu iddia ediyordu.
Bu haberin 21 Şubat 2004’te Agos’tan alıntılanarak Hürriyet’in manşetinden “Sabiha Gökçen mi Hatun Sebilciyan mı” başlığıyla verilmesinin ardından, 22 Şubat 2004’te Genelkurmay Başkanlığı Genel Sekreterliği sert bir açıklama yayımlayarak, “Kendisi Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ilk kadın savaş pilotu olarak Türk havacılığının onursal bir ismidir. Sabiha Gökçen aynı zamanda Atatürk’ün, Türk kadınının Türk toplumu içinde bulunmasını istediği yeri gösteren değerli ve akılcı bir sembolüdür. Böyle bir sembolü amacı ne olursa olsun tartışmaya açmak, milli bütünlüğe ve toplumsal barışa katkısı olmayan bir yaklaşımdır. Bir iddiayı, milli duygu ve değerleri de kötüye kullanarak bu şekilde yayımlamanın habercilik olarak nitelendirilmesini kabul etmek mümkün değildir. Ulusal birlik ve beraberliğimizin en güçlü olması gereken bu dönemde milli birlik ve beraberliğimize ve milli değerlerimize yönelik bu tip yayımların ne amaçla yapıldığı Türk toplumunun büyük bir kesimince artık anlaşılmakta ve endişe ile izlenmektedir” görüşlerine yer verdi.
İstanbul Valiliği’nden gelen “uyarı”
Bu bildirinin hemen ertesinde İstanbul Valiliği’ne çağrılarak, Vali Yardımcısı Erol Güngör’ün makamında, kendilerini Vali Yardımcısı’nın yakınları olarak tanıtan ve bugün halen kimliği belirsiz iki kişi tarafından “uyarılan” Hrant Dink hakkında, bu görüşmenin hemen ertesinde radikal sağ basında hedef gösterme kampanyası başladı. ‘Şapparigce’ köşesinde Ermeni kimliği üzerine yazdığı sekiz bölümlük yazı dizisinin, 13 Şubat 2004 tarihli bölümü içerisinden cımbızlanan ve Diaspora Ermenilere yönelik eleştirel yaklaşım içeren bağlamından koparılarak, “Hrant Dink, Türk kimliğine hakaret ediyor” tavrıyla sunulan “Türk’ten boşalacak o zehirli kanın yerini dolduracak temiz kan, Ermeni’nin Ermenistan ile kuracağı asil damarında mevcuttur” cümlesi, yeni bir davanın konusu oldu.
Hrant Dink hakında “Türklüğü neşren tahkir ve tezyif etmek” suçundan açılan dava sonunda, mahkeme tarafından tayin edilen bilirkişinin yazıda herhangi bir suç unsuru olmadığı yönündeki lehte raporuna karşın, Şişli 2. Asliye Ceza Mahkemesi’nin 7 Ekim 2005 tarihli kararı ile Hrant Dink altı ay hapis cezasına mahkûm edildi. Yargıtay 9. Ceza Dairesi kararı onadı ve böylece Hrant Dink hakkındaki hapis cezası kesinleşmiş oldu. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı bu karara itiraz etti, ancak itirazı Yargıtay Ceza Genel Kurulu tarafından reddedildi. Hrant Dink’in karara ilişkin açıklamaları üzerine de “yargıyı etkilemeye çalışmak”tan yeni bir dava açıldı.
Gitgide şiddetlenen hedef göstermeler ve artan davalar
Davanın ilk duruşmasına gerek adliyenin dışında, gerek koridorlarda ve duruşma salonunda davaya müdahil olmak isteyen kişiler protesto gösterilerinde bulundu. Hrant Dink, adliye salonuna polisin oluşturduğu bir koridordan polis ve avukatı eşliğinde girebildi. Bu sırada ona saldırmak isteyenler, hakaret edenler, tükürenler oldu. Duruşma salonunu dolduran grup, Hrant Dink’in avukatlarına bozuk para ve kalem fırlattılar, hakaret ve tehdit ettiler. Duruşma sonrasında Hrant Dink bir polis aracı ile adliyeden ayrılırken, avukatlar da adliye önüne çekilen polis otobüsüne bindirilerek bu öfkeli kalabalığın saldırılarından kurtarıldı.
Bu arada, 26 Şubat 2004’te İstanbul Ülkü Ocakları İl Başkanı Levent Temiz’in başını çektiği bir grup Agos’un kapısına gelerek “Ya sev ya terk et”, “Kahrolsun ASALA”, “Bir gece ansızın gelebiliriz” sloganları attılar. Agos’un önünde benzer bir gösteri de birkaç gün sonra kendilerini “Asılsız Ermeni İddialarıyla Mücadele Federasyonu” olarak adlandıran grup tarafından yapıldı. Hrant Dink, BirGün gazetesinde yayımlanan “Hoş Gidişler Ola” başlıklı yazısı sonrasında ise Yeniçağ gazetesinin 9 Ekim 2004 tarihli nüshasında “Ermeniye Bak” başlıklı manşetle hedef gösterildi. Bu manşet sonrası, Basın Konseyi Yüksek Kurulu, Yeniçağ gazetesinin kullandığı hitap tarzıyla yazara karşı zorbalığı özendirme tehlikesi yaratabileceği gerekçesiyle, Yeniçağ gazetesinin uyarılmasına karar verdi. Son olarak, Agos’un 21 Temmuz 2006 tarihli nüshasında yayımlanan “301’e Karşı 1 Oy” başlıklı haber nedeniyle de Hrant Dink, Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Arat Dink ve İmtiyaz Sahibi Sarkis Seropyan hakkında dava açıldı. Söz konusu haberde, Dink’in Reurters ajansına verdiği demeçteki “Elbette bu bir soykırımdır diyorum. Çünkü sonuç kendisini zaten tanımlıyor ve adını koyuyor. Dört bin yıldır bu topraklarda yaşayan bir halkın bu olanlarla birlikte artık ortadan yok olduğunu görüyorsunuz” alıntısının TCK 301 uyarınca “Türklüğü aşağıladığı” iddia edildi.
Ve bilinen ancak engellenmeyen suikast
Tüm bu mahkeme süreçleri, Hrant Dink’in 19 Ocak 2007’de, gazetesinin önünde kurşunlanarak öldürülmesinin ardından da devam etti. Suikast sonrası Hrant Dink hakkındaki davalar düşerken, söz konusu son davada Şişli 2. Asliye Ceza Mahkemesi, 11 Ekim 2007’de Arat Dink ve Sarkis Seropyan’ı birer yıl hapsi cezasına mahkûm etti. “Arat Dink ve Sarkis Seropyan’ın Türk milletine soykırım isnat eden haber yayınladıkları mahkemelerce sabit görüldüğünden sanıkların ayrı ayrı kişilikleri, eylemlerin özellikleri dikkate alınarak cezalandırılmalarına” ifadesi ve söz konusu demeci alıntılayan hiçbir ulusal basın ve medya kuruluşuna dava açılmaması büyük tartışmaları da beraberinde getirdi.
Aynı gün yayınlanan son yazısındaki son sözler
Evet kendimi bir güvercinin ruh tedirginliği içinde görebilirim, ama biliyorum ki bu ülkede insanlar güvercinlere dokunmaz. Güvercinler kentin ta içlerinde, insan kalabalıklarında dahi yaşamlarını sürdürürler. Evet biraz ürkekçe ama bir o kadar da özgürce.
Hrant Dink, Agos’ta 19 Ocak 2007’de yani öldürüldüğü tarihte yayınlanan son yazısında kendisine açılan davaların, “Türk düşmanı” olarak lanse edilmesinin ve hedef gösterilmesinin, devletin tutumunun, aldığı bitmek bilmez tehditlerin ve duyduğu sınırsız hakaretlerin akıl dışılığından bahsederken yazının sonunda yine de ülkesine ve insanlarına güvendiğini dile getirmişti, ürkekçe de olsa…
Bitmek bilmeyen Hrant Dink suikasti davası başlar
Türklerle Ermeniler arasında bir diyalog, bir normalleşme isteniyorsa bu ancak konuşmayla olur. Susarak olmaz, engellenerek olmaz. diyen Hrant Dink’in cinayet davası da birbirinden çirkin olaylarla, karşı protestolarla, ötekileştirmeyle, yalnızlaştırmayla devam etti.
Hızlıca 14 yıllık sürece bir göz atarsak:
– Olaydan 6 ay sonra başlayan davanın soruşturmasında 6 savcı görev aldı
– Cinayetin faili 4 yıl sonra ceza aldı, 2018 Mart Mart ayında Erhan Tuncel tahliye edildi
– 7 yıl sonra 9 kamu görevlisinin (dönem İstanbul Emniyet Müdürü, İstanbul Valileri ve vali yardımcılarının da içinde yer aldığı) soruşturulmasının önü açıldı
– Anayasa mahkemesi Hrant Dink cinayetinde “etkili soruşturma yapılmadığına hükmetti, “ihlal kararı” verdi
– Cinayetin faili Ogün Samast’ın tanık olarak dinlenilmesine karar verildi, Samast, suikastte ilk kez “üçüncü bir kişi”den bahsetti
– Cinayetin üzerinden 8 yıl geçtikten sonra 2018 yılında soruşturmada ilk kez kamu görevlileri tutuklandı
– Polis memurları, Muhittin Zenit ve Özkan Mumcu “ihmali davranışla ölüme sebebiyet verme” ve “görevi kötüye kullanmak”la suçlandı
– Dönemin Trabzon Emniyet Amiri olan ve şu an Cizre Emniyet Müdürlüğü görevini sürdüren Ercan Demir hakkında yakalama kararı çıkarıldı
Son olarak ise Hrant Dink’in öldürülmesinin üzerinden 14 yıl geçti. Davanın 122’nci duruşması geçen hafta boyunca Çağlayan’daki İstanbul Adliyesi’nde, 14’üncü Ağır Ceza Mahkemesi’nde yapıldı
Esas hakkındaki mütalaanın verilmesinden sonra, Trabzon’daki eski istihbarat görevlilerinden Veysel Şahin, Volkan Şahin ve Okan Şimşek de, cinayetten önceden haberdar olduklarına ilişkin deliller bulunduğu gerekçesiyle tutuklandılar.
Duruşmada ifade veren sanıklardan bazıları birbirini suçladı, bir kısmı ise savunmalarında özellikle Fethullah Gülen Yapılanması’yla ilgileri olmadığını vurguladı. Davaya 20 Ocak’taki 123’üncü duruşmada kalan sanıkların savunmalarının alınması ile devam edilecek.
“Ya ben tehlikeyi çok sevdim, ya tehlike beni. Ama inanılmaz derecede de masumdum.”
Hrant Dink davası hâlâ devam ediyor, biz de umudumuzu kaybetmemeye çalışarak adaletin izini sürüyoruz, süreci takip ediyoruz, onun hatırasını yaşatmaya, derdini anlatmaya ve bu ülkeyi hep birlikte daha yaşanılabilir bir yere döndürmeye gayret ediyoruz. Başarabilecek miyiz, zaman gösterecek…
Türkler Ermenilerin, Ermeniler Türklerin doktoru, başka çare yok.
Not: Bu yazıyı hazırlarken, Hrant Dink Vakfı‘nın sitesinde yer alan biyografiden, 19 Ocak 2007 tarihinde Agos‘ta yayınlanan Hrant Dink’in son yazısından ve CNN Türk‘ün “Hrant Dink davasında 8 yılda neler oldu?” başlıklı haberinden faydalandık.
