“Erguvanlar geçip gittiler bahçelerden / Geriye sadece erguvanlar kaldı.” demiş Hilmi Yavuz erguvanları anlattığı şiirinde ve şöyle açıklamış; erguvanın ömrünün ne kadar kısa olduğunu. “Zamanın geçiciliğini, her şeyin o aydınlıkta neredeyse göz açıp kapayıncaya kadar olup bittiğini, ancak erguvandan öğrenebiliriz. Ne kadar kısa sürer erguvanın çiçeklenmesi ve ölümü!”
Evet, ilkbaharın en güzel anlarını yaşadığımız şu günlerde şehrin henüz betona yenilmediği sırtlarında, bahçelerinde o muhteşem renkleriyle arz-ı endam eden erguvanlardan bahsedeceğiz. Yaşadığınız o koca apartmanların, otoyolların içinde bu güzelliği göremiyorsanız en azından fotoğraflarla size yaşatalım istedik erguvanları…
1. Aslında bir baklagil
Erguvan (Cercis siliquastrum) baklagiller familyasından, 10 metreye kadar boylanabilen, tek gövdeli, yaprak döken, çalı görünümünde bir ağaççıktır.
2. Toprağa dökülen azot
Gençken kırmızımsı-mor daha sonra mavi-yeşile dönen çiçeklerinin 3-6 tanesi bir arada bulunur. Bu çiçeklerin bir önemli özelliği de toprağa azot bağlamasıdır.
3. Kısa ömürlü çiçekler
Erguvan, yapraklanmadan önce havaların ısınmasına bağlı olarak nisan ayı sonuyla mayıs ayı başında yalnızca birkaç haftalığına, baharın müjdecisi kabul edilen morumsu pembe renkte çiçekler açar.
4. İstanbul’un simgesi
Erguvan, İstanbul’u, özellikle de İstanbul Boğazını bahar aylarında kendine has mor rengine büründürdüğünden İstanbul’un simgesi sayılır.
5. Erguvan şenlikleri
Erguvan, ayrıca yüzyıllar boyu Bursa şehrinin de simgesi olmuştur. Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezit’in damadı Anadolu erenlerinden Emir Sultan’ın her yıl erguvan açma mevsiminde Bursa’da müritleriyle buluşması nedeniyle 14. yüzyıldan itibaren düzenlenmeye başlanan erguvan şenlikleri, şehrin ekonomisine olumlu etkilerinden dolayı 19. yüzyıla kadar gelenek olarak sürdürülmüştür ve günümüzde de sürdürülmeye devam etmektedir.
6. Hz. İsa’ya ihanet eden havari
Erguvanla ilgili mevcut en eski bilgiler Hz. İsa dönemine aittir. Hristiyan Batı kültüründe sık sık işlenmiş trajik bir hikayesi vardır erguvan ağacının: Havarilerinden biri olan Yahuda, Son Akşam Yemeğinden sonra İsa’yı 30 gümüş karşılığında Sanhedrin adı verilen meclise bildirerek Hz. İsa’ya ihanet eder ve sonra da pişman olur.
7. Erguvan ağacının utancı
Bu pişmanlık Yahuda’yı ölüm düşüncesine sürükler; kendini erguvan ağacının dalına asar. Bu hain adamın alçaklığını sindiremeyen erguvanın önceleri beyaz olan çiçekleri utancından kırmızı/pembeye dönüşür. Bundandır ki, Latince ismi cercis siliquastrum olan erguvan ağacına Hıristiyanlar Yahuda (Juda) ağacı derler.
8. İmparatorların rengi erguvan
Yine Hıristiyan inanışına (İncil’e) göre Hz. İsa çarmıha gerilmeden önce Romalı askerler tarafından üzerine erguvani elbiseler giydirilmiştir. Bunun sebebi, Roma’da erguvan renginin imparatorluk rengi olmasıdır. Bir Roma imparatorunun babası imparator ise, çocuk erguvan renkli örtüler arasında doğacağından, ona “porfirojenet yani erguvanlar içinde doğmuş” denilirdi. Romalı askerler Hz. İsa’nın göğsüne “Yahudilerin Kralı” yaftasını asmadan önce onunla alay etmek için erguvan giydirmişlerdir.
9. Saray bahçelerine dikilen ağaç
Osmanlı sultanlarının da erguvan ağacını sevdiklerini biliyoruz. I. Mahmud, 1735 yılında İzmit, Karamürsel ve Yalakabad kazaları naiblerine gönderdiği bir ferman ile saray bahçesine dikilmek üzre ‘çınar, dişbudak, ıhlamur ve ergavan [erguvan] ve ahlat’ ağacı gönderilmesini buyurmuştur. Bunu, Ahmed Refik’in, ‘Hicri On İkinci Asırda İstanbul Hayatı’ adlı çalışmasından öğreniyoruz.
10. Erguvanlaşan renkler
“Gün bitti. Ağaçta neşe söndü.
Dallar ateş oldu, kuş da yakut,
Yaprakla kuşun parıltısından
Havzın suyu erguvana döndü.”
Diyen Ahmet Haşim dallarda ateş olup havuzun suyuna akseden görüntüyü erguvanlaştırmıştır şiirinde.
11. Yahya Kemal’de erguvan
“Beklemem fecrini leylaklar açan nisanın,
Özlemem vaktini dağ dağ kızaran erguvanın.
Her sabah başka bahar olsa da ben uslandım,
Uğramam bahçelerin semtine gülden yandım.”
dizeleriyle Yahya Kemal de bahçelerden uzak geçen bir ömrün hüznünü iliklerine kadar duyup özlemezmiş gibi görünerek Boğaz yamaçlarında erguvanların hasretini yüreğine gömmüştür.
12. Bir başka şairimiz Ziya Osman Saba
”Düşünceli yürürken bir yol dönemecinde
Çıkacak önümüze beyaz dallarla bahar…
Hatırlatacak bize şen çocukluğumuzu,
Erguvanlı bir bahçe, mor salkımlı bir duvar” dizeleriyle erguvanı resmeder bir şiirinde.
13. Zenginlik ve güç belirtisi renk
Erguvan moru, doğal yollarla üretilen en zor renk olduğu için, zenginlik ve güç belirtisi anlamına da gelmiştir. Bu nedenle Bizans döneminde imparator dışında hiç kimsenin mor pelerin takmadığı rivayet edilir.
