Yolda giderken veya bir vadinin üzerinden geçen elektrik hatlarına baktığınızda, o dev, parlak renkli topları mutlaka fark etmişsindir. Kırmızı, turuncu, beyaz veya sarı… Sanki dev bir oyuncak dizisi gibi havada asılı dururlar. Hatta birçok insan için bu toplar, elektrik tellerindeki dekoratif bir parça olarak görünür; bazıları görsel amaç taşıdığını düşünür, bazıları ise kuşları korkutmak için yerleştirildiğini zanneder. Oysa işin gerçeği çok daha kritik, çok daha teknik ve tahmin edilenden çok daha hayati. Bu renkli toplar yani “aerial marker balls” hem havacılık güvenliği hem de enerji altyapısı için vazgeçilmez birer işaretleyicidir. Şimdi gelin, bu rengârenk dev kürelerin arkasındaki gerçek nedeni, nasıl çalıştıklarını ve neden dünyanın dört bir yanında enerji hatlarının ayrılmaz parçası olduklarını birlikte inceleyelim.
Elektrik tellerindeki renkli topların en kritik görevi, gökyüzünde hareket eden pilotlara “Dikkat! Burada yüksek gerilim hattı var!” mesajını iletmek
Özellikle helikopterler, zirai ilaçlama uçakları, acil durum ambulans helikopterleri ve küçük hava araçları çoğu zaman çok düşük irtifada uçar. Teller ise uzaktan bakıldığında gökyüzüyle bütünleştiği için fark etmek neredeyse imkânsız hâle gelir. İşte bu yüzden marker ball’lar, kontrast yaratan parlak renkleri sayesinde kabloları görünür kılar. Böylece uçak kazaları büyük ölçüde önlenir. Dünya genelinde bu topların kullanılmasına dair kurallar, uluslararası havacılık otoritelerine göre şekillenir ve özellikle dağ geçişleri, vadiler, nehir üstleri ve havaalanı yakınları gibi riskli bölgelerde zorunludur. Yani o turuncu toplar aslında arazinin en sessiz ama en önemli güvenlik uyarı sistemlerinden biridir.
Topların neden genellikle turuncu, kırmızı veya beyaz olduğunu hiç düşündünüz mü? Bunun sebebi tamamen görünürlükle ilgili. Hangi renkteki topun nereye yerleştirileceği, çevrenin arka plan rengine ve arazinin yapısına göre belirleniyor
Örneğin gökyüzüne karşı en belirgin renk “aviation orange” denilen parlak turuncudur. Bazı bölgelerde gündüz görünürlüğünü artırmak için turuncu-beyaz-turuncu şeklinde sıralı kullanımlara bile rastlanır. Bu toplar genelde 60 ila 91 cm çapındadır ve hat yüksekliğine göre daha büyük modeller tercih edilir. Çünkü yükseklik arttıkça, topun gözle görülebilirliği de artmak zorundadır. Kısacası bu renkli objeler mühendislik, optik ve havacılık standartlarının ortak kesişimi olarak karşımıza çıkıyor.
Sisli vadiler, sık bulutlanan dağ geçitleri veya sudan yansıma yapan nehir üstleri gibi bölgelerde görüş mesafesi ciddi şekilde düşüyor ve elektrik hatları neredeyse görünmez hâle geliyor
Bu yüzden marker ball’lar sadece açık alanlarda değil, doğası gereği riskli bölgelerde çok daha stratejik yerlerde bulunur. Örneğin geniş bir gölün üzerinde uzanan hatlarda, güneşin suya vurmasıyla oluşan parlaklık telleri tamamen görünmez kılar. Ancak renkli toplar bu optik yanılsamayı kırar ve pilotlar için hatların yerini net şekilde işaret eder. Enerji şirketleri bu topların yerini belirlerken hem coğrafi yapı hem uçuş trafiği hem de hava koşullarının yıllık ortalaması gibi onlarca faktörü değerlendirir. Yani her topun yeri aslında uzun analizler sonucu seçilmiş stratejik bir noktadır.
Bu topların asıl bilinen görevi hava araçları olsa da enerji nakil hattı bakım ekipleri için de büyük kolaylık sağlıyor. Hat üzerinde yapılacak çalışma noktaları genellikle bu topların yerleştirildiği bölgelerde yoğunlaşıyor
Çünkü bu alanlar hem ulaşması zor hem riskli hem de geniş açıklıklara sahip bölgelere denk gelir. Elektrik tellerindeki toplar aynı zamanda hat üzerindeki eğimin, bağlantı noktalarının ve yüksek gerilim aralıklarının daha fazla dikkat gerektirdiği yerleri de işaretler. Bu sayede bakım ekipleri helikopter destekli çalışmalar yaparken bölgeyi uzaktan daha rahat fark eder. Hatta bazı ülkelerde marker ball’ların içine gece görüşü artıran LED işaretleyiciler bile takılır; bu da acil durum onarımlarında büyük avantaj sağlar. Enerji iletim şirketleri için bu toplar zorunlu bir maliyet gibi görünse de aslında bir kaza olduğunda ortaya çıkacak felaketin yanında çok küçük bir yatırımdır.
