Cemal Süreya Hayatı, Sözleri ve Şiirleri

Cemal Süreya Hayatı

Türk Edebiyatı’nın en sevilen şairlerinden Cemal Süreya’nın hayatı, şiirleri, kitapları ve anılarını sizler için derledik.

Asıl adı Cemalettin Seber olan Cemal Süreya, 1931’de Erzincan’da doğdu. 2 kız kardeşi olan Süreya’nın ailesi varlıklıydı ancak Dersim İsyanı sonrası bölgeden sürüldüler ve Bilecik’e yerleşmek zorunda kaldılar. Küçük yaşlarda, henüz 23 yaşında olan annesini kaybetti. Ailenin maddi durumu gittikçe kötüye gidiyordu. Cemal Süreya, ilkokula devam edebilmek için halasının yanına, İstanbul’a gitti. İstanbul’daki zamanını savaş kitapları okuyarak ve bol bol sinemaya giderek geçirdi. Babası Hüseyin Bey’i 1957’de bir trafik kazasında kaybetti.

Lise eğitimini yatılı olarak Haydarpaşa Lisesi’nde tamamlayan Cemal Süreya, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Maliye ve iktisat Bölümü’nü kazandı. 1954’te mezun oldu ve teğmen olarak askerliğini yaptı. Bu sırada farklı dersler vererek hukuk diploması aldı.

“Son derece utangaç bir adamım. Yaşım 55. Mesela gidip bir dükkanda bir şeyin fiyatını soramam. Başkalarına sordururum daha çok…”

1954 yılında ilk aşkı olan ve aşklarının başlangıcı ilkokul yıllarına dayanan Seniha Hanım ile evlendi. 1954 yılında Eskişehir Vergi Dairesi’nde stajyer olarak göreve başladı.  8 Ağustos 1955’te yapılan Teftiş Kurulu sınavını kazanarak, 11 Ağustos 1955’te Maliye Müfettiş Yardımcısı olarak İstanbul’a gitti. 1958 yılında girdiği bir sınavı kazanmasının ardından Beşinci Sınıf Maliye Müfettişi oldu. Teftiş amaçlı yurdun çeşitli yerlerini gezdi. 1961’de Maliye Denetim Usulleri ve İktisadi Devlet Teşekkülleri’ni incelemek üzere Paris’e gönderildi. Bir yandan Fransızca’sını geliştirirken bir yandan “Göçebe” şiirini tamamladı. 1964’te İstanbul’a atandı ve dergi çıkarma fikrini hayata geçirmek için çalışmaya başladı. Dergi için 31 Temmuz 1965 tarihinde Maliye Teftiş Kurulu’ndan arkadaşları Sezai Karakoç ve Doğan Yel’le beraber istifa etti. Ancak 12 Eylül Darbesi nedeniyle memurluğa geri dönünce Süreya, Kültür Bakanlığının çıkaracağı kitapların basımında yer alan dokuz kişilik Kültür Kurulu üyeliğine de seçildi. Cemal Süreya 2 Şubat 1982 tarihinde yüksek bir bürokrat olarak emekli oldu.

Cemal Süreya, yaşamı boyunca 4 kez resmi olarak evlendi ve pek çok farklı ilişkisi oldu. İlk aşkı Seniha Hanım’la olan ilk evliliğinden Ayçe adında bir kızı oldu. Kötü giden evlilikleri sırasında Eskişehir Vergi Dairesi’nde stajyer olarak görev yapıyordu ve orada tanıştığı, bir süre beraber olduğu kişiye” Üvercinka” adlı şiiri yazdı. 1964’te Tomris Uyar’la, 2 sene sürecek ilişkileri başladı. 1967’te Zühal Tekkanat ile evlendi (Cemal Süreya’nın eşi Zühal’e yazdığı mektuplar) ve bu evlilikten Memo Emrah adında bir çocukları oldu. Evliliği sırasında Fransızca hocalığı yapan Güngör Demiray ile tanıştı ve boşanarak kısa bir süre sonra Demiray’la evlendi. Bu evlilik de ne yazık ki 10 sürdü. Ancak 1980’de ölene kadar birlikte olacağı ve “Bayan Nihayet” diye adlandırdığı eşi Birsen Sağnak ile tanıştı.

Cemal Süreya’nın Edebi Hayatı

Cemal Süreya, İkinci Yeni hareketinin en önde gelen şairlerinden biriydi. İlk şiirlerini orta okulda, ilk eşi Seniha Hanım’a yazdı.

Cemal Süreya, henüz lise yılların aruz ölçüsüyle birkaç şiir denemesinde bulundu. Osmanlıca’yı kendi kendine öğrendi. Lise son sınıfta ise edebiyata olan ilgisi arttı ve kendini “aruzcu, eski edebiyatçı” olarak görüyordu. Asır, Yeditepe, Yenilik dergilerine de şiirler göndermeye başladı. Üniversite yıllarında şiirlerini yayımlanmaya başladı ve yine bu dönemde “yeni şiir”e geçiş yaptı. Yeni şiire ilgisi ise Ahmet Muhip Dıranas’ın “Kar” şiiriyle başladı. İlk şiiri “Şarkısı Beyaz” Mülkiye dergisinin 8 Ocak 1953 tarihli sayısında yayımlandı.

Devlet memurluğuna başladığı dönemlerde ard arda şiirler ve yazıları yayımlandı. Dergi çıkarma fikri ise yine bu yıllarda kıvılcımlandı. 1965 yılında Sezai Karakoç ve Doğan Yel ile birlikte çıkardıkları dergiye 12 Eylül Darbesi ile birlikte ara verdi ve memurluğa geri dönmek zorunda kaldı.

Asıl şöhreti ise 1954 yılında Yeditepe dergisinde Haziran 1954’te yayımlanan “Gül” şiiri oldu. Aşk, kadın, yalnızlık, sosyal ve siyasal eleştiriler, ölüm, Tanrı düşüncesi, portreler ve manzum poetika en sık işlediği temalardı. Şiirlerinin çoğunda serbest nazım biçimlerini kullandı.

Süreya, yayımlanan şiir ve yazılarında birden fazla takma ad kullandı. “Cemal Süreya” ismi ise Ortaokul ikinci sınıftayken karayollarında çadır bekçiliği yaptığı zamanlar kendine “Cemal Süreyya Seber” ismini seçti. O zamanlar Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay gibi ünlü yazarları adına benzeyecek ve üç isimden oluşacak bir isim arıyordu. Cemalettin’i kısalttı, en sevdiği ismi yanına ekledi. Sonraları Seber’den vazgeçti ve Cemal Süreyya’tı kullanmaya başladı. “Süreyya”daki Y harflerinden birini ise bir bahsi kaybetmesi sonrası çıkardı. Bundan ise “Elma” şiirinin son dizesinde bahsetti.

Cemal Süreya Kitapları

İlk şiir kitabı “Üvercinka”da 1953-1957 yılları arasında yayımladığı şiirlerden sadece yirmi dokuzuna yer verdi. En bilinen ve birçok ödüle layık görülen kitaplarından biri olan Üvercinka’yı ise kendi sözleriyle anlatıyor Cemal Süreya: “Üvercinka anılması güvercinle karışık bir ad. Bir kadın adı. Barışa, aşka, dayatmaya dönük bir kavram: Kitaba ad olarak seçmeme gelince bunun iki nedeni var: Birisi belli: günümüz şiiri ve bu arada benim şiirim kelimeyi zorlayan bir şiir. O adla şiirimi özetlemiş ya da bir parça belirtmiş oluyorum galiba. İşin ikinci nedeni son derece özel, salt günlük yaşamama ilişkin bir şey.”

Şiir
Üvercinka (1958)
Göçebe (1965)
Beni Öp Sonra Doğur Beni (1973)
Uçurumda Açan (1984; Sevda Sözleri içinde)
Sıcak Nal (1988)
Güz Bitigi (1988)
Sevda Sözleri (1990; bütün şiirleri)

Düzyazı
Şapkam Dolu Çiçekle (1976)
Günübirlikler (1982)
Onüç Günün Mektupları (1990)
Günler (1991)
99 Yüz İzdüşümler/Söz Senaryosu (1991)
Aydınlık Yazıları/Paçal (1992)
Oluşum’da Cemal Süreya (1992)
Folklor Şiire Düşman (1992)
Papirüs’ten Başyazılar (1992)
Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi (1993)

Antoloji
Mülkiyeli Şairler (1966)
100 Aşk Şiiri (1967)

Söyleşi
Güvercin Curnatası (1997)

Dergi
Papirüs

Türk Edebiyatı’nın gelmiş geçmiş en değerli isimlerinden olan Cemal Süreya hakkında bu içeriğimizi, şairin en çok bilinen şiiri “Kısa” ile tamamlamak istedik.

“Hayat kısa, kuşlar uçuyor.”