100 yılı aşkın süredir atom altı parçacıklar dünyasını keşfediyoruz. Kuantum dünyasında karşılaştığımız gerçeklerden sağduyuya epey aykırı olan olguları sizin için derledik.
Kuantum düşünme, aşkın kuantumu, kuantum koçluk falan gibi kitapları bir kenara atın, bilim zaten yeterince kafa karıştırıyor.
Gelin kuantum dünyasının gerçekleri nelermiş birlikte bakalım.
Öbeklilik
Çevremizdeki her şeyde ve yaşanan tüm değişimlerde kuantum dünyasının kuralları işliyor. Sözlük anlamıyla kuantum ise “öbek” ya da “paket” anlamına geliyor. Kuantum araştırmaları bize doğanın tanecikli veya öbekli bir yapıya sahip olduğunu gösterdi.
Olasılık
Küçük ölçekli dünyada yaşanan olaylara, bizler olaylar hakkında her şeyi biliyor olsak dahi olasılık hükmediyor. Alın size bir büyük sürpriz daha! Peki bu, “Madem her şey olası, o zaman her şey belirsiz” anlamına mı geliyor?
Belirsizlik İlkesi
Bu dünyada bir belirsizlik var ama bu belli sınırlar içerisinde geçerli. Doğada ölçümlerin hangi kesinliğe dek yapılabileceğini belirleyen temel bir sınırlama var. Belirsizlik ilkesi bunu anlatıyor.
Dalga – parçacık ikiliği
Madde hem dalga hem de parçacık özelliği gösterebilir. Çok karmaşık gibi görünüyor ama aslında biraz daha kurcaladığımızda her şey biraz daha anlaşılıyor (mu?). Neyse, madde garip bir şey işte, bazen dalga gibi bazen parçacık gibi hareket ediyor. Belki de, biz ille “Ya dalga ya parçacık olmalı” diye kasmasak sorun çıkmayacak.
Yok olma ve oluşma
Atom altı parçacıklar dünyasındaki tüm etkileşimler parçacıkların yok olmasını ve var olmasını içeriyor ve gerektiriyor. Dünya böyle işliyor, ölüm ile yaşam hep var, birbirini besliyor.
Spin
“Nokta parçacıklar” denilen ve fiziksel büyüklüğü dahi olmayan parçacıklar bile bir spin değerine sahip. Spin (dönme) bir kuantum gerçeği. Sadece dünya ve yıldızlar değil, onların içindeki her şey de dönüyor!
Üst üste binme
Süperpozisyon denen bu olguya göre bir parçacık aynı anda iki veya daha fazla hareket durumunda olabilir. Schrödinger’in kedisi hikâyesi buradan çıkıyor. Parçacık belli bir hareket durumundaysa kutuya zehir salınacak, diğerindeyse salınmayacak, kedi kurtulacak. Kedinin yaşayıp yaşamadığını merak edenler için üzgünüz, hayvan hakları savunucuları ne der bilmeyiz ama kutu kapalıyken kedi hem yaşıyor hem yaşamıyor!
Hız sınırı
Otobanlarda kimse takmayabilir ama doğada gerçek bir hız sınırı var ve kimse onu aşamıyor. Doğadaki bu hız sınırı, ışık hızı. En hızlısı o hepimizin. Hiçbir şey onu aşamaz. Aşarsa var olamaz. Einstein’ın karşımıza bir otoyol polisi olarak çıktığını da gördük ya, artık sırtımız yere gelmez…
E=mc²
Einstein demişken, her şeyi o başlattı! Sonradan kuantum dünyasındaki gariplikleri açıklayamadığımız için ilk elde biraz buruldu, “Tanrı zar atmaz, kötü niyetli değildir o” falan da dedi. Ama her şeyi E=mc² başlattı. Kütle ve enerji böylece tek bir kavramda birleşti. Kütle enerjiye, enerji kütleye çevrilebildi. Kütlenin de enerjinin de maddenin farklı biçimleri olduğu görüldü. Geriye Einstein’ın bize dil çıkarttığı fotoğrafı miras kaldı.
Bu camianın rock star’ı Einstein bonusu:
Ama biz onu elinde gitarıyla hatırlamayı tercih ederiz.
