Ünlü Kırgız edebiyatçı, gazeteci, çevirmen, diplomat ve siyasetçi. Türk dünyasının en ünlü yazarlarından, dünya edebiyatında tartışılmaz bir yere sahip kitaplarıyla Türk kültür zenginliğini bütün dünyaya tanıtan Cengiz Aytmatov’u anlatacağız bugünkü listemizde.
1. Kırgızistan’da başlayan yaşam öyküsü
12 Aralık 1928 tarihinde Kuzeybatı Kırgızistan’daki Talas eyaletinin Şeker köyünde doğar. Babası Torekul Aytmatov, Sovyet Kırgızistan’ında seçkin bir devlet adamıyken 1937’de tutuklanır ve 1938’de kurşuna dizilir. Bir Tatar kızı olan annesi tiyatro aktristidir.
2. Kolhozlarda çalışan bir çocuk
Kırgızistan’a, dağlık yörelere Ekim devriminin daha yeni ulaştığı, sistemin yeni yeni yerleşmeye başladığı yıllara rastlar Cengiz Aytmatov’un çocukluğu. Geçmişe bağlı yaşlı kuşağın yanında, yeni düzene ayak uydurmaya çalışan genç kuşak da toplumdaki yerlerini alır ve genç Aytmatov da kolhoz tarlalarında çalışır bu dönemde.
3. İkinci Dünya Savaşıyla başlayan zor yıllar
Çevresini, doğayı, insanları o yıllarda tanımaya başlayan yazarın gençliği sıkıntılı bir döneme rastlar. O dönemde bir yandan yeni yerleşmeye başlayan siyasî sistemle, bir yandan da savaşla mücadele etmek zorunda kalır; çünkü İkinci Dünya Savaşının SSCB üzerindeki etkileri gençleri de etkilemiş, yetişkinler savaşta olduklarından, gençlere büyük iş düşmüştür. On dört yaşında köyündeki sekreterliğe girer, burada tarım makinelerinin sayımı ve vergi tahsildarlığı gibi işlerde çalışır.
4. Gorki Edebiyat Enstitüsünde bir zooteknisyen
Daha sonra Kazakistan’daki Cambul veterinerlik teknik okulunda, ardından tarım enstitüsünde okur. Zooteknisyen olarak bütün Kazakistan’ı dolaşır. Ardından Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne geçer ve 1956-1958 yılları arasında Moskova’da okur. Aynı zamanda da bir gazeteci olarak sürekli gözlem yapar.
5. Lenin Ödülünü kazanan en genç yazar
Yazarlığa 1952′ de başlayan Aytmatov, 1959’da Kırgız Pravdası gazetesinde muhabir olur. Daha sonra Povesti Gori Stepey (Dağlar ve Steplerden Masallar) adlı öykü kitabıyla büyük ün kazanır. Bu eseri, 1963’te Lenin Ödülü’ne lâyık görülerek, aynı zamanda en genç Lenin Ödüllü yazar olur.
6. Kırgızca ve Rusça yazılan eserler
Eserlerini, Kırgızca ve Rusça olarak kaleme alan Aytmatov, eserlerinin çoğunda tema olarak aşk, dostluk, savaş döneminin acıları ve kahramanlıkları ile Kırgız gençliğinin gelenek ve göreneklerine bağlılığını işler.
7. Kırgızların maddi ve manevi zenginlikleri
Aytmatov, milletinin tarih boyunca kazandığı sosyal, kültürel, ahlaki, edebi, askeri yani bütün maddi ve manevi zenginliğini eserlerine yansıtmış; yaşadığı coğrafyanın insanının tarih içinde kazandığı değerlerini, acılarını, kahramanlıklarını, tecrübelerini yazıya döküp ölümsüzleştirmiştir.
8. Eserlerde anlatılan tipik Kırgız insanı
Halkının içine düştüğü zor durumları eserlerinde en güzel şekilde anlatan Cengiz Aytmatov eserlerinde kendi ifadesi ile ‘tipik insanı’ ortaya koymaya çalışmış bir yazardır.
9. Destanlar, masallar efsaneler
Hikayelerinde milli hafızaya ait efsane, destan, masal ve türküler ile bunların oluştuğu şartları ve insanları kullanırken, Kırgız Türk kültürünü psikolojisiyle, duyuş ve anlayış tarzıyla, maddi ve manevi zenginliğiyle yeniden hatırlatmaya çalışmıştır.
10. Özüne ve halkına bağlı bir yazar
Yine hikayelerinde halkının değerlerini, dertlerini, varsa onun içindeki çürümeyi anlatan yazarın en önemli özelliği; özüne bağlılık, kendinden, halkından, coğrafyasından haberdar olma ve bunları dile getirmesidir.
11. Milyonlarca baskıya ulaşan ve dünya dillerine çevrilen eserler
Eserleri Türkçe’nin yanı sıra 150’den fazla dile tercüme edilerek milyonlarca baskıya ulaşan Aytmatov, 1958’de Kırgız Yazarlar Birliği Prezidyumu üyeliğine, 1962’de de Kırgız Sinematografi İşçileri Birliği Birinci Sekreterliğine getirilir.
12. Siyasetle edebiyat yan yana
Yazarlığının yanı sıra politikaya da atılan Aytmatov, Kırgızistan Meclisinde Talas Bölgesi Milletvekilliğinin yanı sıra Kırgızistan’ın Benelux Devletleri Büyükelçiliğini de yapmış, uluslararası diyalog çalışmalarıyla da tanınmıştır.
13. Dünyanın en güzel aşk hikayesi Cemile
İkinci Dünya Savaşı sonrası yazarları arasında yer alan Aytmatov’un kendini kanıtlamasını sağlayan kitabı Cemile olur; Louis Aragon Cemile’yi “dünyanın en güzel aşk hikâyesi” olarak tanımlamıştır.
14. Roman kahramanı hayvanlar
Cengiz Aytmatov, “Dişi Kurdun Rüyaları” ve “Elveda Gülsarı” romanlarında, yalnız insanların değil, hayvanların da psikolojisini başarıyla anlatmıştır Romanlarında kurt ve at gibi hayvanlara yer vermiş, onlara insani özellikler atfetmiş ve bunda da başarılı olmuş dünyadaki sayılı yazarlardan biridir.
15. Selvi Boylum Al Yazmalım
Kırgızistan’a, dağlık yörelere Ekim devriminin daha yeni ulaştığı, sistemin yeni yeni yerleşmeye başladığı yıllara rastlar Cengiz Aytmatov’un çocukluğu. Geçmişe bağlı yaşlı kuşağın yanında, yeni düzene ayak uydurmaya çalışan genç kuşak da toplumdaki yerlerini alır ve genç Aytmatov da kolhoz tarlalarında çalışır bu dönemde.
Türk sinemasının başyapıtlarından biri sayılan; yönetmenliğini Atıf Yılmaz’ın yaptığı, başrollerinde Kadir İnanır ve Türkân Şoray’ın oynadığı, 1977 tarihli “Selvi Boylum Al Yazmalım” filmi, Cengiz Aytmatov’un aynı adlı romanından uyarlanmıştır.
16. Baki kalan onlarca eser
Ünlü Kırgız Yazar Cengiz Aytmatov, böbrek yetmezliği sonucu tedavi gördüğü Almanya’nın Nürnberg kentindeki hastanede 10 Haziran 2008 günü ardında onlarca eser bırakarak yaşama veda etmiştir. Saygıyla anıyoruz…
