Birçok yazım kuralını içinde barındıran dilimizde sık sık hatalar yapabiliyoruz. Daha önce Mahir Ünsal Eriş’in Twitter’dan yapmış olduğu bir flood‘da doğru bildiğimiz Türkçe kelimelerin yanlış olduğunu yüzümüze çarpmıştı.
Bu kez başka bir Twitter kullancısı olan ayrıca Türkiyat Derneği Başkanı @PaksoyAlp Türkçe hakkında verdiği bilgilerle adeta kafamızda aydınlatmalar yaşatıyor.
İyi okumalar!
1.
Türkçenin diğer dillerden aldığı ve diğer dillere verdiği kelime sayısı: pic.twitter.com/Bpxjm1EtDV
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) October 13, 2017
2.
"Over, lock" sözleri "üst, kilitleme" manâsındadır. Biz de bu sözleri almış, birleştirmiş ve kumaşları üst üste koyup kilitleme/dikme işine "overlok" demişiz.
"Overlok makinesi ayağınıza geldi. Halı, kilim, paspas, yolluk kenarına, halıfleks kenarına overlok yapılır."
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 7, 2018
3.
KARATE:
"Kara (çıplak), Te (el)" anlamına gelir. "Çıplak/Boş el" demektir.JUDO:
"Jou (nazik), Tao (yol)" anlamındadır. "Nazik/Kibar tarz" manâsındadır.TEKVANDO:
"Tae (tekme), Kwon (yumruk), Do (yol)" demektir. Bildiğin "tekme-tokat dal" anlamındadır.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 7, 2018
4.
Birbiriyle karıştırılan bazı kelimeler:
Âdem (İnsan)
Adem (Yokluk)Adet (Sayı)
Âdet (Gelenek)Alem (Bayrak)
Âlem (Kâinat)Bilakis (Aksine)
Bilhassa (Özellikle)Çağdaş (Aynı çağda yaşayan)
Modern (Çağa uygun)Yar (Uçurum)
Yâr (Sevgili)— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 4, 2018
5.
Eski Türkçede /r/ sesi, /z/ sesine dönüşmüştü. (Zetasizm)
"Görmek" fiilinin isim hâli bu yüzden "gör" değil "göz." sözüdür. "Kudur"an kimseye "kuduz" denmesi de bu sebepten.
"R>Z" değişimi olmasaydı bizim ahmak "Öz Türkçeciler" bitik hâlde olacaktı ki neyse. Zaten bitikler.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 1, 2018
6.
Ankaralı, İstanbullu, Bolulu…✔️
Parisli, Amsterdamlı…✖️Paris'li, Amsterdam'lı…✔️
(Yabancı il adlarında "-lı, -li" kesmeyle ayrılır.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) October 30, 2017
7.
Tarçın çoğu kişinin sevdiği bir baharat. Ben daha çok kelimenin kökenini seviyorum.
Farslar, Asya'nın uzaklarından gelen bu kokulu ağaç kabuğuna "dâr-ı Çin" adını vermişler. "Çin ağacı" manâsında. Zamanla da "tarçın" olmuş, şahane olmuş.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 30, 2017
8.
Özel adlara getirilen yapım ekleri, çoğul eki ve bunlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz.
Türklük'te, Atatürkçü'yüm, Türkçe'de, Türk'ler, Türkler'in…✖️
Türklükte, Atatürkçüyüm, Türkçede, Türkler, Türklerin…✔️— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 2, 2018
9.
Notalar ve anlamları:
DO: Dominus. "Mutlak güç"
RE: Rerum. "Olaylar"
Mİ: Miraculum. "Mucize"
FA: Familias Planetarium "Gezegenler"
SOL: Solis. "Güneş"
LA: Lactea Via. "Samanyolu"
Sİ: Siderae. "Yıldızlar" ("Star" sözcüğü de aynı köktendir.)— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 5, 2018
10.
Rusçada "kurşun kalem"in karşılığı "karandaş (карандаш)"tır. Ünlü kalem markası "Caran d'Ache" da adını bu kelimeden almıştır.
Peki Rusçaya nereden geçmiş bu kelime?
Tatarcadan.
Tatarca "Kara daş" sözünden geçmiş.Tevekkeli dememişler "Rus'u kazsan altından Tatar çıkar." diye.
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 27, 2017
11.
Cümleden “de” çıkarıldığında anlam bozuluyorsa bitişik, bozulmuyorsa ayrı yazılır.
“Ali de gelecek.”
“Ali gelecek.”
(Anlam bozulmadı, ayrı.)“Kitabım Ali’de kaldı.”
“Kitabım Ali kaldı.”
(Anlam bozuldu, bitişik.)— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 1, 2018
12.
Özbekistan, Kırgızistan gibi ülke adlarındaki "-istan" eki "sit (oturmak)" ile kökteş. Hint-Avrupa dillerinden ithal etmişiz. Aynı kökten "istasyon, statü, statik…" gibi sözler de türemiştir.
Buna göre "Türkistan" sözü "Türklerin durduğu, oturduğu yer" anlamına gelmektedir.
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 3, 2017
13.
"Lahmacun" iki sözcükten oluşmuştur.
Lahm: Et
Acin: Hamur/Yoğrulmuş"Lahmacun" da bir nevi "etli ekmek/hamur gibi yoğrulmuş et" manâsına gelir. Divan şiirinde de kullanılan "mülahhem"in kökü "lahm"dır ve "etli-butlu" anlamındadır.
"Lahmacun edebiyatı" yapanlar bilmez bunları.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 18, 2017
14.
Türkçe'yi✖️
Türkçeyi✔️Türkçe'ye✖️
Türkçeye✔️Türkçe'de✖️
Türkçede✔️Türkçe'den✖️
Türkçeden✔️Türkçe'nin✖️
Türkçenin✔️Yapım eklerinden sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Aklınızda bulunsun.
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) November 17, 2017
15.
İstiklâl Marşı'nda geçen 256 kelimenin 169'u Türkçe, 74'ü Arapça, 13'ü Farsça kökenlidir. Oranlarsak eğer: %66 Türkçe, %29 Arapça, %5 Farsça.
Âkif'in Türkçe hassasiyeti ve hakimiyeti, çağdaşlarında hiçbir şekilde görülmemektedir.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 28, 2017
16.
İstiklâl Marşı'nda yer alan "Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım!" dizesinde "telmih/hatırlatma" sanatı vardır. Mehmet Akif, "Yırtarım dağları!" derken Ergenekon'u hatırlatmaktadır.
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 15, 2017
17.
"Baz" kelimesi "oynayan" anlamındadır. "Cambaz" sözü de birleşik kelimedir. Eski hâli "canbaz"dır. "Canıyla oynayan" manâsında. "Hokkabaz, sihirbaz, hilebaz…" gibi sözcükler de aynı birleşmeden oluşmuştur.
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) November 30, 2017
18.
Karayolu✖️
Kara yolu✔️Havayolu✖️
Hava yolu✔️Demiryolu✖️
Demir yolu✔️Çevreyolu✖️
Çevre yolu✔️Hava alanı✖️
Havaalanı✔️Hava limanı✖️
Havalimanı✔️— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 27, 2017
19.
“Ki” bulunan sözcüğe “-ler” eki getirildiğinde sözcük anlamsız oluyorsa ayrı, anlamlıysa bitişik yazılır.
“Seninki ne âlemde?”
“Seninkiler”
(Anlamlı, bitişik.)“Seni öyle özledim ki…”
“Özledimkiler”
(Anlamsız, ayrı.)Unutmayın, cümleye değil sadece kelimeye “-ler” gelecek.
— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) January 1, 2018
20.
Tarihte sekiz ayrı alfabeyle yazılabilen yegâne dil, Türkçedir.
Tarih boyu kullandığımız alfabelerimiz: Göktürk, Uygur, Orhun (Uygur alfabesi gibi), Soğd, İbranî, Arap, Kiril, Latin adlı alfabelerdir.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 29, 2017
21.
Manisa'nın tarihî adı "Magnesia"dır. İngilizcedeki "mıknatıs" anlamındaki "magnet" kelimesi de bu kelimeden türetilmiştir. Hatta Manisa'yı, Yunanistan'dan göç eden Magnetlerin kurduğu tahmin edilir.
Şehrin bir çekiciliği var mı bilemem ama adın kökeni gayet çekici.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 29, 2017
22.
TDK hiçbir zaman "Çok oturgaçlı götürgeç, tavuksal fırtlangaç…" gibi sözcükler üretmedi. Dalga geçmeye çalışırken komik duruma düşüyorsunuz. "Türkçeleştirme" bu değildir.
Türkçeleştirme: "Uçak, bilgisayar, buzdolabı, derin dondurucu…" gibi kelimelerdir.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 28, 2017
23.
"Cehennem" sözü İbranicedeki "Gehinnom" sözünden gelir. Bu sözcük "Hinnom Vadisi" manâsına gelmektedir.
Tevrat'ın Aramice tefsirlerinde "Gehennâm" olarak geçer ve "g>c" değişimiyle Arapçaya "Cehennem" olarak geçmiştir.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 27, 2017
24.
“Geçtiğimiz hafta, geçtiğimiz ay…”✖️
(Zaman kendiliğinden geçer, zamanı biz geçmeyiz.)
“Geçen hafta, geçen ay, geçen yıl…”✔️— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 23, 2017
25.
Arap aşı✖️
Arabaşı✔️Kürt böreği✖️
Küt böreği✔️Böööööööğğğrek✖️
Börek✔️— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 22, 2017
26.
"İlk tanıştığımız gün…"✖️
(Tanışma zaten bir kez olur.)
"Tanıştığımız gün…"✔️Sabah kahvaltısı…✖️
(Kahvaltı zaten sabah yenen yemeğin adıdır.)
Kahvaltı✔️"İlk doğduğun günü hatırlıyorum da…"✖️
(Bir insan, bir kez doğar.)
"Doğduğun günü hatırlıyorum da…"✔️— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 22, 2017
27.
Nazar: Bakış
Nazariye: Gözlem
Nazır: Bakan
Nezaret: Gözetim, bakım
Manzara: Görünüş
İntizar: Yol gözlemeHepsi "NZR" kökünden türemiş, Arapça kökenli Türkçeleşmiş sözlerdir.
"El intizârû eşeddü minne'n-nâr"
"Beklemek ateşten daha şiddetlidir!"— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 19, 2017
28.
Bağlaç olan "ki" ayrı yazılır fakat "sombahçem"i unutmamak lâzım. Bu "ki"ler bağlaç olsa da kalıplaştığı için bitişik yazılagelmektedir. Bu da Türkçenin istisnalarındandır.
Sanki
Oysaki
Mademki
Belki
Halbuki
Çünkü
Meğerki— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 17, 2017
BONUS:
🌹🌹
🌹 🌹
🌹 🌹
🌹 🌹
🌹 🌹
🌹 🌹
🌹🌹e ayrı.— Alp Bey #YürüyenTDK (@PaksoyAlp) December 17, 2017
Yorumlar: